CÂY LÁ KIM VIỆT NAM – Bài 1

Tác giả Ho Trung

CÂY LÁ KIM VIỆT NAM

Bao gồm 4  bài ( thông báo anh em tiện theo dõi ). bài 1/4

Tài liệu thuộc công ty Giống Lâm Nghiệp Trung ương của Nguyễn Đức Tố Lưu, Philip Ian Thomas, được xuất bản năm 2004 của nhà xuất bản thế giới .

PHẦN MỞ ĐẦU

Mục đích của cuốn sách

Rừng là một trong những nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên quan trọng nhất của Nước Ta. Rừng cung ứng gỗ, củi, thức ăn, thuốc chữa bệnh, giúp điều hòa nước ở những tuy nhiên và ngăn ngừa sự xói mòn đất. rừng Nước Ta còn có một tầm quan trọng so với quốc tế do đây là nơi sinh sống của nhiều loài động, thực vật và côn trùng nhỏ rất phong phú và đa dạng và độc lạ của riêng Nước Ta. Tuy nhiên, trong vòng 50 năm gần đây rừng đã bị tàn phá đến mức hiện tại chỉ cỏn chưa đến 28 % diện tích quy hoạnh, phần đông những khu rừng còn lại này nằm tập trung chuyên sâu ở những vùng núi cao .
Trong những khu rừng như vậy cây lá kim đóng vai trò rất quan trọng về sinh thái xanh cũng như về năng lực cung ứng gỗ và những lâm sản khác. Việc bảo tồn và sử dụng bền vững và kiên cố những loài cây lá kim là yếu tố then chốt so với việc bảo vệ rừng nói chung. Vấn đề thiết yếu là toàn bộ những người tham gia vào quản trị, bảo vệ và tăng trưởng những vùng rừng này phải có năng lực xác lập được một cách đúng mực những loài cây lá kim và hiểu được những nguyên tắc phân loại, sinh thái xanh và phân bổ của chúng ở Nước Ta và trên quốc tế, cũng như những kỹ thuật sử dụng trong nhân giống và nuôi trồng những loại cây này .
Những phát hiện những loài mới cũng như những loài trước đây chưa biết có ở Nước Ta song song với những nâng cấp cải tiến trong kiến thức và kỹ năng lâm sinh, những dự án Bất Động Sản trồng rừng mới được phát động và những hoạt động giải trí bảo tồn ngày càng tăng cường đồng nghĩa tương quan với việc những tài liệu tìm hiểu thêm và hướng dẫn đã có trước đây trở nên thiếu update và cần được bổ trợ. Cuốn sách này nhằm mục đích cung ứng thong tin tổng quan cho toàn bộ những cây lá kim đã được biết trong tự nhiên ở Nước Ta. Cuốn sách này được biên soạn như một tài liệu tìm hiểu thêm và cũng như một tài liệu hướng dẫn hiện trường mà hoàn toàn có thể được dung trong việc làm hàng ngày của những ai tham gia quản trị bảo vệ rừng. cuốn sách cũng cung ứng tổng quan về cây lá kim như một nhóm thực vật riêng không liên quan gì đến nhau, tầm quan trọng của chúng trên quốc tế và những thông tin update nhất cho những loài gặp ở Nước Ta .

CÂY LÁ KIM LÀ GÌ ?

Cây lá kim là một phần của một trong hai nhóm thực vật bậc cao, nhóm cây hạt trần ( Gymnospermae ). Nhóm thực vật thứ hai được biết là cây hạt kín, là những thực vật có hoa. Cây hạt trần có nguồn gốc từ trên 300 triệu năm trước và trong một thời hạn dài đã từng tạo thành thảm thực vật chính trên toàn cầu. những cây này phân biệt vớii thực vật có hoa ở chỗ hạt của chúng không bao kín bằng bầu nhụy chín ( như trong quả ). Hạt phấn đậu trực tiếp lên noãn hơn là lên những phần khác của hoa ( như trên núm nhụy ở cây hạt kín ). Hiện nay chỉ có khoảng chừng 900 loài cây hạt trần gồm có cả những loài Tuế, Gắm ( Gnetum ) và những nhóm nhỏ khác. trái lại, cây hạt kín được ước tính có khoảng chừng 400,000 loài. Cây lá kim là cây có nhiều nhất trong cây hạt trần. Tất cả cây lá kim đều thụ phấn nhờ gió với những nón đực và nón cái ( hoa ) riêng không liên quan gì đến nhau hoặc trên những cây khác nhau ( phân tính khác gốc như ở phần đông những loài họ Kim giao – Podocarpaceae ) hoặc trên những phần khác nhau của cùng một cây ( phân tính cùng gốc như ở những loài Thông – Pinus ). Rất nhiều loài cây lá kim hình thanh những nón dạng gỗ cứng với một trục chính và một loạt những vảy gắn xung quanh, ví dụ như ở những loài thông ( Pinus ). Hạt thường có cánh và đa phần được phát tán nhờ gió. Các cây lá kim khác ( như họ Kim giao – Podocarpacea, họ Đỉnh tùng – Cephalotaxaceae và họ Thông đỏ – Taxaceae ) có hạt hoặc được bao quanh hoặc hình thành trên một cấu trúc phình lớn, sang màu. Những hạt này được phát tán nhờ động vật hoang dã .

SỰ ĐA DẠNG CỦA CÂY LÁ KIM

Cây lá kim bao gồm những cây già nhất, cao nhất và lớn nhất trên thế giới. cây thông Pinus aristata được biết đã sốngg khoảng tới 6.000 năm, cây Tùng đỏ duyên hải Sequoia sempervirens đạt tới chiều cao trên 100m và có những cây Củ tùng khổng lồ Sequoiadendron giganteum có đường kính ngang ngực trên 12m. những loài cây lá kim này được tìm thấy ớ phía Bắc Mỹ. phần lớn cây lá kim có dạng hình tháp, mọc thành rừng thuần loài hay là những cây vượt tán trên các cây lá rộng khác. ở New Zealand loài cây lá kim Lepidothamnus laxifolia ra nón ngay khi cây mới cao 7cm. còn có một loài cây lá kim mọc ký sinh trên rễ của một cây lá kim khác là loài Parasitaxus của New Caledonia ở phía tây Thái Bình Dương. Hiện nay, cây lá kim được xếp thành 8 họ, 70 – 75 chi và khoảng 635 loài. Hai chi lớn nhất là Thông (Pinus) và Thông tre (Podocarpus), mỗi chi có trên 100 loài. Trong số các chi còn lại 75% là chi đơn loài (chỉ gồm một loài) hoặc là chi có ít hơn 5 loài.

PHÂN BỐ CÂY LÁ KIM

Phần lớn những cây lá kim gặp ở những vùng núi cao thuộc những vĩ độ vùng ôn đới và cận nhiệt đới, thường là những nơi có lượng mua lớn. Tuy nhiên, một số ít loài còn thấy gặp ở cả những nơi khí hậu khô hoặc ở những vùng rất lạnh gần Bắc Cực. Trên Bắc bán cầu, những diện tích quy hoạnh lớn của Châu Âu, Châu Á Thái Bình Dương và Bắc Mỹ được chiếm lợi thế chỉ bởi 1 số ít nhỏ cácc loài, ví dụ như loài Thông Pinus sylvestris gặp từ vùng ven biển phía Tây Scotland gần như cho tơí phần phía đông của Trung Quốc và Liên xô cũ. Những vùng mà không có cây lá kim thì hoặc là những vủng sa mạc ( nóng như Xa-ha-ra hoặc lạnh như Tây Tạng ) hoặc là những rừng nhiệt đới gió mùa vùng thấp. Tính phong phú của cây lá kim ( được bộc lộ ở số lượng lớn những loài ) lớn hơn ở Bắc bán cầu tại những vùng như Mê – hi-cô / Tây Nam Hoa Kỳ và Trung Quốc / Đông Dương ( gồm cả Nước Ta ). Phần lớn những loài này thuộc những họ Thông ( Pinaceae ) và Hoàng đàn ( Cupressaceae ). Nam bán cầu có số loài ít hơn. Có một loạt những điểm trung tâm so với sự phong phú của cây lá kim ở Nam bán cầu như ở New Caledonia, một quần đảo nhỏ phía tây Thái Bình Dương có tới 43 loài, tổng thể những loài này đều là đặc hữu. Những họ cây lá kim chính ở Nam bán cầu là họ Bách tán ( Araucariaceae ) và Kim giao ( Podocarpaceae ). Sự độc lạ này biểu lộ lịch sử vẻ vang xây đắp toàn cầu trước kia và hiện tượng kỳ lạ những lục địa trôi, đặc biệt quan trọng là trong thời hạn 65 triệu năm gần đây

TẦM QUAN TRỌNG CỦA CÂY LÁ KIM

Cây lá kim là một trong những nhóm cây quan trọng nhất trên quốc tế. Các khu rừng cây lá kim rộng lón của Bắc bán cầu là nơi lọc khí cac – bon, giúp làm điều hòa khí hậu thế giới. Rất nhiều dãy núi trên quốc tế gồm rừng những loài cây lá kim chiếm lợi thế đóng vai trò quyết định hành động so với việc điều hòa nước cho những mạng lưới hệ thống sông ngòi chính. Những trận lụt lội kinh khủng gần đây ở những vùng thấp như ở những nước Trung Quốc và Ấn Độ có quan hệ trực tiếp tới việc khai thác quá mức rừng cây lá kim phòng hộ đầu nguồn. cây lá kim thường là loài đa phần so với những hệ sinh thái. Rất nhiều loài thực vật, động vật hoang dã và nấm nhờ vào vào cây lá kim để sống sót, do đó không có cây lá kim thì những loài này sẽ bị tuyệt chủng .
Cây lá kim cung ứng một phần chính gỗ cho thiết kế xây dựng, ván ép, bột và những mẫu sản phẩm giấy của quốc tế. Nhiều loài còn cho gỗ quý với những tác dụng đặc biệt quan trọng như dùng đóng tàu hay làm đồ mỹ nghệ. Phần lớn cây lá kim có gỗ dễ gia công, bền. Ở Chi-lê cây Fitzroya cupressoides là một loài cây lá kim rừng ôn đới có chiều cao đạt tới trên 50 m và tối thiểu trên 3.600 năm. Thân cây này được tìm thấy từ những đầm lầy nơi chúng đã bị chon vùi từ trên 5000 năm trước nhưng gỗ vẫn có giá trị sử dụng tốt. Loài cây được dùng trồng rừng nhiều nhất trên quốc tế là Thông Pinus radia-ta, là nguyên vật liệu cơ bản cho công nghiệp rừng của Lục địa châu úc, Nam Mỹ và Nam Phi, với tổng diện tích quy hoạnh lớn hơn cả diện tích quy hoạnh Nước Ta. Tại sinh cảnh nguyên sản của cây ở California loài chỉ có ở 5 đám nhỏ còn sót lại và đang bị rình rập đe dọa nghiêm trọng. Cây lá kim còn là nguồn phân phối nhựa quan trọng trên toàn quốc tế. Hạt của nhiều loài còn là nguồn thức ăn quan trọng cho dân địa phương ở những vùng xa như Chi – lê, Mê-hi-cô, Úc và Trung Quốc. Phần lớn những cây lá kim có chứa những hoạt chất sinh hóa mà đang ngày càng được sử dụng làm thuốc chữa những căn bệnh thế kỷ như ung thư hay HIV. Cây lá kim con có vai trò quan trọng trong những nền văn hóa truyền thống ở cả Phương Đông và Phương Tây. Các dân tộc bản địa Xen-tơ và Bắc âu ơ Châu Âu thờ cây Thông đỏ Taxus baccata như một hình tượng của đời sống vĩnh hằng. Người Anh Điêng ở Pehuenche, Chi-lê tin rằng những cây đực và cây cái loài Bách tán Araucaria araucana mang những linh hồn tạo nên quốc tế của họ .

BẢO TỒN CÂY LÁ KIM

Hiện tại có trên 200 loài cây lá kim được xếp là bị rình rập đe dọa tuyệt chủng ở mức toàn quốc tế. Rất nhiều loài khác bị rình rập đe dọa trong một phần phân chia tự nhiên của loài. Những rình rập đe dọa hay gặp nhất là việc khai thác quá mức lấy gỗ hay những mẫu sản phẩm khác, phá rừng làm bãi chăn thả gia súc, trồng trọt và làm nơi sinh sống cho con người cùng với sự ngày càng tăng tầng suất của những đám cháy rừng. Đối với nhiều loài rủi ro tiềm ẩn tuyệt chủng tăng lên do những quần thể thường nhỏ và có phân bổ hạn chế, điều vốn lá thực chất là những cây tàn tích còn lại trong lịch sử vẻ vang tiến hóa. Một số những rình rập đe dọa gián tiếp mà nhiều loài cũng gặp phải như việc khai thác có tinh lọc hay khai thác chỉ trong một phần nhất định của loài hoàn toàn có thể dẫn đến hao kiệt nguồn gen và làm mất đi những quần thể có tính thích nghi riêng không liên quan gì đến nhau ở địa phương. Quá trình này còn kèm theo những quy trình diến thế tự nhiên trong hệ sinh thái rừng dẫn đến đổi khác thành phần loài của rừng. Việc chặt hạ những khu rừng xung quanh cũng hoàn toàn có thể dẫn đến những đổi khác khí hậu tại địa phương hay vùng mà sẽ tác động ảnh hưởng xấu đến những rừng cây lá kim. Quá trình ô nhiễm gây mưa a-xít đã có ảnh hưởng tác động lớn đến những khu rừng cây lá kim ở Châu Âu mặc dầu hoàn toàn có thể gây ô nhiễm này được hình thành từ cách xa hàng trăm kilomet
Tầm quan trọng so với quốc tế của cây lá kim làm cho việc bảo tồn chúng trở nên có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Sự phức tạp trong những yếu tố rình rập đe dọa gặp phải yên cầu cần có một loạt những kế hoạch được thực hành thực tế để bảo tồn và sử dụng vững chắc những loại cây này .
Bảo tồn tại chỗ trải qua những chính sách hình thành những vườn vương quốc ( VQG ) và khu bảo tồn vạn vật thiên nhiên ( BTTN ) là một giải pháp tốt, có hiệu suất cao so với những khu vực lớn còn rừng nguyên sinh. Cách bảo tồn này yên cầu cán bộ có những kiến thức và kỹ năng khác nhau từ quản trị đến sinh thái xanh. Bảo tồn tại chỗ còn thường cần phải sửa chữa thay thế những nguồn lợi của người dân địa phương từ khai thác rừng bằng những thu nhập khác. Việc này hoàn toàn có thể gồm tăng cường quản trị rừng ở những vùng đệm hay tăng trưởng rừng trồng những loài cây có giá trị kinh tế tài chính làm đối tượng người dùng cho khai thác tạo thu nhập. Như vậy, cách làm này cũng yên cầu phải có cán bộ am hiểu về lâm nghiệp, nông nghiệp, tăng trưởng hội đồng và những kiến thức và kỹ năng lien quan khác .
Bảo tồn tại chỗ hoàn toàn có thể là không thực tiễn trong nhiều trường hợp. Một loài nhất định hoàn toàn có thể đã bị suy giảm quá nhiều về số lượng hay một phần nhiều sinh cảnh của loài đã bị biến hóa hoặc tàn phá tới cả mà loài này không còn hoàn toàn có thể sống sót được nếu không có sự can thiệp từ bên ngoài. Một số rình rập đe dọa con có đặc thù mà làm cho việc bảo tồn tại chỗ không có tính năng bảo vệ chống lại những rình rập đe dọa này. Ví dụ như ở Đông Nam Hoa Kỳ những quần thể cây Torreya taxifolia đã bị một loại bệnh không xác lập tiến công và tiêu diện hàng loạt những cây trưởng thành, đồng thời ngăn cản những cây non đạt đến độ trưởng thành. Trên thực tiễn loài này sẽ bị tuyệt chủng .
Trong những thực trạng như vậy những giải pháp bảo tồn chuyển vị như thiết lập những ngân hàng nhà nước gen cây sống hay ngân hàng nhà nước hạt giống cần được sử dụng. những ngân hàng nhà nước này hoàn toàn có thể dùng làm cơ sở cho những chương trình hồi sinh, củng cố hay đổi khác khu vực của loài. Chúng còn được sử dụng như một cách bảo tồn những biến dị di truyền cho những loài có giá trị kinh tế tài chính mà hoàn toàn có thể giúp giảm áp lực đè nén lên những nguồn tài nguyên vạn vật thiên nhiên còn lại, và nhờ vậy tương hỗ cho bảo tồn tại chỗ .
Công tác bảo tồn yên cầu sự cộng tác của mọi người từ những ngành nghề và tổ chức triển khai khác nhau. Những người làm công tác làm việc này đều phụ thuộc vào vào việc định danh đúng chuẩn loài cây tiềm năng hay những sinh vật khác có lien quan và vào những thông tin update ở mức độ địa phương, khu vực, vương quốc và quốc tế .

Cây lá kim Việt Nam so sanh với thế giới

Hiện tại có khoảng chừng 29 loài cây lá kim ở Nước Ta. Mặc dù chỉ dưới 5 % số loài cây lá kim đã biết trên quốc tế được tìm thấy ở Nước Ta nhưngg cây lá kim việt nam lại chiếm đến 27 % số những chi và 5 trong số 8 họ đã biết ( Xem bảng 1 )

Họ
Số các chi/
loài trên thế giới
Số chi ở
Việt Nam
Số loài/loài
đặc hữu ở Việt Nam

Bách tán (Araucariaceae)
3/41
0
0/0

Đỉnh tùng (Cephalotaxaceae)
1/5-11
1
1/0

Hoàng đàn (Cupressaceae)
30/135
7
7/2

Phyllocladaceae
1 /4
0
0/0

Thông (Pinaceae)
11/225
5
10/1-2*

Kim giao (Podocarpaceae)
18/190
4
6/1-3**

Sciadopityaceae
1/1
0
0/0

Thông đỏ (Taxaceae)
5/23
2
6/2

Tổng số
70/trên 635
19
29-30/5

*một loài thông mới vừa phát hiện ở Việt Nam và có thể là loài đặc hữu, ** số lượng các Thông tre ở miền Bắc Việt Nam chưa được xác định chắc chắn – có thể có 2-3 loài chưa được mô tả và những loài này có thể là loài đặc hữu.
Tất cả các loài cây lá kim ở Việt Nam đều có ý nghĩa lớn. Hai chi đơn loài Bách vàng (Xanthocyparis) và Thủy tùng (Glyptostrobus) cũng là các chi đặc hữu của Việt Nam. Chi Bách vàng mới chỉ phát hiện vào năm 1999 trong khi chi Thủy tùng còn ở 2 quần thể nhỏ với tổng số cây ít hơn 250 thuộc tỉnh Đắc Lắc. loài này là đại diện cuối củng cho một dòng giống các loài cây cổ. Hóa thạch của những cây này đã được tìm thấy ở những nơi cách rất xa như ở nước Anh. Năm 2001 một quần thể nhỏ gồm hơn 100 cây của chi đơn loài Bách tán Đài Loan Taiwania cryptomerioides được tìm thấy ở tỉnh Lào Cai. Trước đây chi này chỉ được biết có ở Đài Loan, Vân Nam và Đông Bắc Myanma. Những quần thể lớn loài Sa mu Cunninghamia konishii, một chi cổ khác chỉ gồm hai loài, vừa được tìm thấy ở Nghệ An và các vùng phụ cận của Lào. Bốn trong số 6 loài Dẻ tùng (Amentotaxus) được biết (họ Thông đỏ – taxaceae) đã thấy có ở Việt Nam. Hai loài trong số đó là cây đặc hữu (Dẻ tùng Pô lan A.poilanei và Dẻ tùng sọc nâu A.hatuyenen-sis) và những quần thể chính của hai loài khác cũng nằm ở Việt Nam (Dẻ tùng sọc trắng A. argotaenia và Dẻ tùng Vân Nam A. yunnanensis). Thậm chí những loài cây không phải là đặc hữu của Việt Nam nhưng vẫn có ý nghĩa lớn. Thông ba lá (Pinus kesiya) gặp từ Đông Bắc Ấn Độ qua Philipin nhưng các xuất xứ ở Việt Nam lại cho thấy có năng suất cao nhất trong các khảo nghiệm ở Châu Phi và Châu Úc. Những thực tế này thể hiện tầm quan trọng của các loài cây lá kim Việt Nam đối với thế giới.

ĐIỀU GÌ LÀM CÂY LÁ KIM VIỆT NAM CÓ Ý NGHĨA QUAN TRỌNG (VỀ TIẾN HÓA) ?

Tầm quan trọng của cây lá kim việt nam được xác lập bởi tính không thay đổi tương đối về địa chất và khí hậu của việt nam trong vòng hàng triệu năm phối hợp với địa mạo phong phú hiện tại của quốc gia và nhiều kiểu dạng sinh cảnh kèm theo. Châu Âu và Bắc Mỹ và nhiều phần khác của Châu Á Thái Bình Dương đã bị tác động ảnh hưởng trực tiếp của những thời kỳ băng hà, những chấn động địa chất ( ví dụ như sự hình thành dãy Himalaya ) và những đổi khác khí hậu khác, đặc biệt quan trọng là trong vòng thời hạn một triệu năm gần đây. Nhìn chung, khí hậu toàn cầu đã trở nên khô và lạnh hơn, nhiều loài cây lá kim vốn thích nghi với điều kiện kèm theo ấm và ẩm bị tuyệt chủng. Tuy vậy, một số ít loài đã di cư được đến những vùng thích hợp hơn như ở Tây Nam Trung Quốc và miền Bắc VN. Sa mu ( Cunninghamia ), Bách tán Đài Loan ( taiwania ) và Dẻ tùng ( Amentotaxus ) là những ví dụ của những chi trước đây có phân bổ rộng trên quốc tế. Phạm vi vĩ độ của việt nam ( 8 – 240 ) gồm những nơi từ gần xích đạo cho đến những vùng cận nhiệt đới cùng với khoanh vùng phạm vi độ cao của những hệ núi chính có nghĩa là những sinh cảnh thích hợp vẫn còn sống sót và những loài như vậy có năng lực sống sót. Các biến hóa khí hậu trên Bắc bán cầu có tác động ảnh hưởng đến những nhóm cây lá kim rất khác nhau. Một số bị tuyệt chủng hay phải di cư tới những vùng mà còn có khí hậu thích hợp, trong khi đó 1 số ít loài khác tiến hóa và đã hoàn toàn có thể sống được ở những nơi sinh cảnh đã đổi khác trong điều kiện kèm theo khí hậu mới. Các loài Thông ở việt nam là ví dụ cho hai hình thức này. Loài thông lá dẹt ( Pinus krempfii ) được coi là một loài cây cổ tàn dư còn lại mà không có loài này có quan hệ thân mật còn sống sót, trong khi đó Thông ba lá ( P. kesiya ) là loài mới tiến hóa gần đây có phân bổ từ Đông Bác Ấn Độ cho đến Philipin. Sự thân thiện của việt nam vể đia lý với vùng nhiệt đới gió mùa còn có nghĩa là những loài phát tán hạt nhờ chim choc của họ cây lá kim Nam bán cầu như họ Kim giao ( Podocarpaceae ) và có năng lực di cư lên phía Bắc. Hệ thực vật cây lá kim việt nam do đó có tiềm ẩn một sự trộn lẫn kỳ lạ giữa những loài cây lá kim cả Bắc và Nam bán cầu .

PHÂN BỐ VÀ SINH THÁI CÂY LÁ KIM VIỆT NAM

CÂY LÁ KIM VN GẶP Ở BỐN VÙNG CHÍNH SAU

1/ Vủng Đông Bắc : phần đỉnh dông của các hệ núi đá vôi (500-1600m), nhất là ở Hà Giang và Cao Bằng, là nơi hội tụ nhiều cây lá kim nhất (tới 10 loài) ở Việt Nam. Trong những điều kiện môi trường khắc nghiệt với tầng đất mỏng, nước thoát nhanh và các thời kỳ mùa khô tương đối dài các cây lá kim có khả năng cạnh tranh được với các loài cây hạt kín và hình thành thảm thực vật ưu thế. Khí hậu của vùng này thường là khí hậu nhiệt đới gió mùa với mùa đông lạnh và mưa hè. Nhiều loài chỉ gặp ở vùng như Bách Vàng (Xanthoccyparis vietnamensis), Thiết sam giả (Pseudotsuga sinensis), Hoàng đàn ( Cupressus funebris) và Dẻ tùng sọc nâu (Amentotaxus hatuyensis). Các cây lá kim khác như Thông Pà Cò (Pinus kwangtungensis), Thông đỏ Trung Quốc (Taxus chinensis) và Dẻ Tùng sọc trắng (Amentotaxus argotaenia) còn thấy ở những đỉnh núi riêng biệt khác nằm xa khu vực núi đá vôi chính của Đông Bắc (ví dụ như ở Mộc Châu). Những cây thuộc họ Thông (Pinaceae), thường là những loài cây có phân bố chính ở Trung Quốc, được gặp nhiều nhất ở vùng Đông Bắc Việt Nam cho dù các loài Dẻ tùng Vân Nam (Amentotaxus yunnanensis) và Thông tre lá ngắn (Podocarpus pilgeri) có thể là phổ biến ở một số địa phương. Quần thể của tất cả các loài luôn rất nhỏ.

2/ Dãy Hoàng Liên Sơn : rừng tự nhiên của vùng này chủ yếu chiếm ưu thế bởi các họ cây hạt kín ốn đới của Bắc bán cầu như họ Dẻ (Fagaceae) và họ Re (Lauraceae). Pơ mu (Fokienia) là loài cây lá kim phổ biến nhất, tạo thành các lâm phần lớn, cùng với Thông tre lá dài (Podocarpus neriifolius) thường mọc trong các đám nhỏ. Một quần thể duy nhất là loài Bách tán Đài Loan (Taiwania cryptomerioides) đã được tìm thấy ở huyện Vân Bàn, Lào Cai. Loài này có thế đã có phân bố rộng hơn trong quá khứ. Loài Vân sam (Abies delavayi ssp.fansipanensis) là loài phụ đặc hữu của đỉnh Fan si Pan trong khi đó Thiết Sam (Tsuga chinensis) gặp ở các quần thể nhỏ ở độ cao trên 1800m, Thiết sam còn thấy có ở vùng Đông Bắc Việt Nam trên núi đá vôi. Khí hậu nhìn chung rất ẩm và lạnh, với mưa quanh năm.

3/ Tây Bắc (Sơn La, Hòa Bình, Thanh Hóa, Nghệ An) : ở vùng này của Việt Nam độ cao thấp hơn ở dãy Hoàng Liên và khí hậu khô hơn. Cây lá kim mọc phổ biến nhất là Du sam (Keteleeria evelyniana), mặc dù ở một số nơi có núi cao hơn và ẩm hơn như ở Tây Nghệ An giáp Lào có thể có Pơ mu (Fokienia) và Sa mu (Cunninghamia), Bách Xanh (Calocedrus macrolepis) cũng có phân bố tương đối rộng ở Sơn La kéo dài sang biên giới với Lào và Thông nhựa (Pinus merkusii) gặp ở thành những quần thể rải rác.www.hoalancaycanh.com

4/ Tây Nguyên : đây là vùng đa dạng cây lá kim thứ hai của Việt Nam, đặc biệt là trên cao nguyên Đà Lạt. Các cây lá kim luôn gắn liền với những thay đổi của khí hậu địa phương. Ở các độ cao thấp (800-2000m) và ít mưa hơn Thông ba lá (Pinus kesiya) và Thông nhựa (P. merkusii) là phổ biến nhất, ít gặp hơn và hạn chế ở các nơi ẩm hơn là Du sam (Keteleeria evelyniana), Bách xanh (Calocedrus macrolepis), Đỉnh tùng (Cephalotaxus mannii) và Thông đỏ (Taxus wallichiana). Ở độ cao cao hơn (trên 1800m) có thể gặp Pơ mu (Fokienia), Thông Đà Lạt (Pinus dalatensis), Thông lá dẹt (P.krempfii) và Hoàng đàn giả (Dacrydium elatum). Dẻ tùng Pô lan (Amentotaxus poilanei), loài phân bố ở cực nam của chi này mọc hạn chế ở phía Bắc Tây Nguyên, trong khi Thủy tùng (Glyptostrobus pensilis) chỉ thấy trong hai quần thể nhỏ ở Đắc Lắc.

Các cây lá kim có nguồn gốc nhiệt đới gió mùa như Kim giao Nam ( nageia wallichiana ), Thông tre lá dài ( Podocarpus nerrfolius ) và Thông nàng ( Dacrycarpus imbricatus ) phân bổ trên những vùng núi ẩm của việt nam, thường là trên đất có nguồn gốc từ núi lửa, và ít thấy hơn khi ra phía Bắc .

CÁC VẤN ĐỀ BẢO TỒN

Hầu như tổng thể những cây lá kim tự nhiên của việt nam đều bị rình rập đe dọa ở những mức độ nhất định. Phần lớn những loài này cho gỗ quí rất thích hợp cho sử dụng làm đồ mỹ nghệ ( Pơ mu Fokienia, Bách Vàng Xanthocyparis ) hay cho kiến thiết xây dựng ( hầu hết những loài Thông Pinus, Du sam Keteleeria, Pơ mu Fokienia, Sa mu Cunninghamia ), trong khi đó những loài khác lại có giá trị làm hương liệu quí ( Hoàng đàn Cupressus, Pơ mu Fokienia, Bách Xanh Calocedrus ) hoặc được dùng làm thuốc cả trong y học truyền thống lịch sử ( Kim giao Nageia ) hay y học tân tiến ( Thông đỏ Taxus ). Một số loài chỉ được sử dụng tại địa phương nhưng thường đây là những loài có phân bổ hạn chế ở địa phương ( ví dụ như Bách vàng Xanthocyparis ). Đe dọa do khai thác trực tiếp còn kèm theo việc biến hóa những diện tích quy hoạnh rừng lớn thành đất nông nghiệp, đặc biệt quan trọng ở những vùng núi có độ cao khoảng chừng 800 đến 1500 m nơi mà những loài cây lá kim như Du sam ( Keteleeria ) và Bách Xanh ( Calocedrus ) thường sinh sống. Việc chia cắt rời rạc cách cánh rừng là một yếu tố có lien quan khác. Các đám rừng nhỏ còn sót lại dễ bị cháy hơn và dễ bị tác động ảnh hưởng do tính di truyền giảm. Các loài có những quần thể tự nhiên nhỏ đặc biệt quan trọng rất nhạy cảm với những rình rập đe dọa này. Những loài có những quần thể phân bổ rộng ( ví dụ như phần nhiều những loài thuộc họ Kim giao – Podocarpaceae ), trong một số ít trường hợp còn phân bổ ở nước khác ( như Du sam Keteleeria ), hoàn toàn có thể tạo ra cảm tưởng rằng loài ít bị rình rập đe dọa hơn so với thực tiễn vì việc khai thác quá mức và nạn phá rừng là những yếu tố của toàn bộ những nước ở Khu vực Đông Nam Á .
Loài cây lá kim bị rình rập đe dọa nhất ở việt nam có lẽ rằng là Hoàng đàn ( Cupressus funebris ) ở vùng Đông Bắc. Hiện tại, trong vòng năm năm qua chỉ tìm thấy được 1 cây còn lại trong tự nhiên. Các cây khác đều đã bị chặt lấy gỗ và bị đào rễ là hương. Thủy tùng ( Glyptostrobus pensilis ) là loài chỉ được biết ở hai khu bảo tồn nhỏ của tỉnh Đắc Lắc. Phần lớn những cây còn lại ( số này ít hơn 250 cây ) đều đã bị ảnh hưởng tác động của lửa rừng. Hầu như hàng loạt sinh cảnh của loài trên đầm lầy đã bị chuyển thành vườn cafe và không thấy có cây tái sinh. Hai loài này đang nằm đứng trước sự tuyệt chủng. Tình trạng của một loạt những loài khác nhau ( như Bách tán Đài Loan Taiwania cryptomerioides và Bách tán vàng Xanthoccyparis vietnamensis ) hoàn toàn có thể sẽ trở nên ở mức tựa như nếu không có những hành vi bảo tồn tổng lực được thực thi .
Trong vòng 15 năm qua có nhiều vườn vương quốc và khi bảo tồn đã được thiết lập ở VN. Một số nơi này có những quần thể cây lá kim bị rình rập đe dọa. Bên ngoài những khu vực này những pháp luật pháp lý được phát hành nhằm mục đích ngăn ngừa việc khai thác trái phép. Mặc dù vậy việc khai thác tại địa phương, cả hợp pháp và trái phép vẫn còn là yếu tố. Các loài có giá trị kinh tế tài chính cao hay có hiệu quả đặc biệt quan trọng thường là những loài có rủi ro tiềm ẩn lớn. Vì vậy, bảo tồn tại chỗ cần được bổ trợ bởi bảo tồn chuyển vị và những chương trình lâm sinh chung. Những chương trình này cần gồm cả kế hoạch giáo dục cũng như thu hái và dữ gìn và bảo vệ hạt giống, trồng hồi sinh và làm giàu rừng trong và xung quanh những khu bảo tồn. Các loài cây dẫn nhập hoàn toàn có thể có vai trò trong việc tương hỗ cho bảo tồn tại chỗ .
Như vậy đã có hai loài cây lá kim đang trên bờ vực tuyệt chủng và việc ngăn ngừa những loài cây khác liên tục nhập vào list này là mối chăm sóc của toàn bộ mọi người .

DỮ LIỆU VỀ CÂY LÁ KIM

Tài liệu này cung cấp một thông tin tổng quan cho tất cả các loài cây lá kim hiện được biết gặp ở VN. Những loài cây này được cung cấp thông tin cùng với mô tả và minh họa cho những đặc tính cơ bản của chúng. Những thông tin này chủ yếu được dựa trên các tiêu bản thu thập từ các cây mọc tự nhiên ở VN trong quá trình thực hiện dự án. Tài liệu còn cung cấp các thông tin về phân bố, sinh thái, công dụng, nhân giống và bảo tồn cho các loài cây lá kim. Mỗi một dữ liệu bao gồm các phần như sau :

PHÂN LOẠI VÀ TÊN GỌI

Tên VN được sử dụng phổ biến nhất được nêu đầu tiên, sau đó là tên La tinh được quốc tế công nhận (tên kép) và họ cây. Mặc dù phần lớn mọi người sử dụng tên thường gọi nhưng cũng cần hiểu lợi ích của việc nắm được và sử dụng tên La tinh được công nhận. Tên thường gọi và tên địa phương có thể chỉ những loài khác nhau. Ví dụ Thông đá có thể là bất kỳ một loài cây nào mọc trên núi đá vôi. Tùy thuộc vào địa phương mà đây có thể là Thiết sam giả (Pseudotsuga sinensis ở Hà Giang), Bách xanh (Calocedrus macrolepi ở Mộc Châu – Sơn La) hay Thông đỏ Trung Quốc (Taxuschinensis ở Mai Châu – Hòa Bình). Tương tự, Thông dầu, có thể là Thông Pà Cò (Pinus kangtungensis ở Mai Châu – Hòa Bình),Du sam (Keteleeria evelyniana ở Đà Lạt – Lâm Đồng), Pơ mu (Fokienia hodginsii ở Mai Sơn – Sơn La). Sử dụng cùng một tên cho một loạt các cây khác nhau hau sử dụng các tên khác nhau cho cùng một cây ở các địa phương khác nhau làm cho việc trao đổi thông tin trở nên thiếu chính xác. Sử dụng tên La tinh hợp thức giúp giải quyết được vấn đề này.
Tên La tinh được chia thành ba phần, ví dụ :
Pơ mu là Fokienia hodginsii (Dunn)A. Henry&H.Thomas
(Chi) (loài) (tác giả/ người mô tả)

Phần đầu ( Fokienia ) là tên chi còn phần thứ hai ( hodginsii ) để chỉ một loài nhất định thuộc chi này. Phần sau cuối của tên nói đến những người tiên phong mô ta loài này trong chi. Ví dụ Pơ mu đã được miêu tả một cách chính thức tiên phong như một loài trong chi Fokienia bởi Giáo sư Augustine Henry và Tiến sĩ H. Thomas vào năm 1911. Việc miêu tả và công bố chính thức một tên mới được giám sát bởi một loạt những quy tắc gọi là Qui tắc quốc tế về danh pháp thực vật ( International Code of Botanical Nomenclature – ICBN ). Qui tắc này tạo nên một chiêu thức không thay đổi cho việc diễn đạt và biến hóa tên của mỗi loài. Nhóm đại diện thay mặt của ủy ban giám sát ICBN của việt nam được đặt tại Thành Phố Hà Nội ở viện sinh thái xanh và tài nguyên sinh vật .
Cũng cần phải hiểu cách mà một loài được sắp xếp vào trong một chi và một họ nhất định. Mỗi loài có những đặc thù nhất định mà cũng gặp ở những loài khác, ví dụ như tổng thể những loài thuộc chi Thông ( Pinus ) đều có lá xếp thành cụm với 2,3 hoặc 5 lá kim. Việc xác lập được những đặc thù chung này được cho phép xếp những loài khác nhau vào cùng một chi. Việc xác lập những đặc điềm chung của những chi khác nhau được cho phép nhóm chúng thành những họ, tương tự như như vậy cho tới khi đạt mức phân loại cao nhất .
Mô tả tiên phong của một loài mới được dựa trên một tiêu bản mà được gọi là mẫu chuẩn, và miêu tả này phải nêu những đặc thù chính xác định loài này. Việc định loại đúng mực những tiêu bản khác được dựa trên so sánh với mẫu chuẩn hoặc trên miêu tả chuẩn đã công bố. Các mẫu chuẩn rất có giá trị và thường được lưu trong phòng mẫu quốc gia. Những phòng mẫu này là một gia tài quan trọng của quốc gia .
Các loài mới hoàn toàn có thể chỉ dựa trên một số lượng hạn chế những tiêu bản tích lũy được. Cùng với những nghiên cứu và điều tra và tìm hiểu tiếp theo sẽ có them những thông tin mới và những nhà phân loại học ( những nhà khoa học thao tác với việc đặt tên và xếp loại những sinh vật sống ) hoàn toàn có thể quyết định hành động và sự phân loại trước đây không còn bộc lộ được đúng chuẩn những hiểu biết mới. Một ví dụ nổi bật là loài Thông này. Loài này tiên phong được diễn đạt bởi một nhà khoa học tên là Blume vào năm 1827 dưới tên Podocarpus imbricatus trong một chi lớn là Podocarpus. Những kỹ năng và kiến thức có them về loài này và những loài khác trong chi nhà đã hình thành một sự phân loại mới và tên La tinh của loài đổi thành Dacrycarpus imbricatus ( Blume ) de Laub. Phần cuối của tên là tên viết gọn của nhà phân loại học đã đề xuất kiến nghị biến hóa này ( Giáo sư David de Laubenfels ). Tên gọi trước đây Podocarpus imbricatus Blume trở thành tên đồng nghĩa tương quan và không nên liên tục sử dụng .

MÔ TẢ

Vì tài liệu này có chủ ý chính là làm tài liệu hướng dẫn cho việc làm thường ngày nên những đặc thù được miêu tả là những đặc thù dể nhìn được bằng mắt thường hay qua kính lúp cầm tay. Những size như của lá, nón được nêu trong một khoanh vùng phạm vi xê dịch. Đặc biệt, kích cỡ và hình dạng lá hoàn toàn có thể biến hóa tủy theo điều kiện kèm theo môi trường tự nhiên nơi cây sinh sống, tuổi của cây ( những cây non thường có lá lớn hơn và hoàn toàn có thể có hình dạng khác so với lá trưởng thành ) và vị trí của lá trên cây ( lá mọc trong tán che khuất hoặc của những cành thấp hoàn toàn có thể khác lá ở những vị trí chiếu sang tốt ). Đã có nhiều sai lầm đáng tiếc trong định loại do không nhận thức được sự dịch chuyển này. Một số đặc thù chỉ sống sót trong những khoảng chừng thời hạn ngắn, ví dụ như ở cây lá kim những nón đực chỉ có trong một thời hạn ngắn sau đó nứt tách và giải phóngg phấn. Việc phân loại theo mạng lưới hệ thống ( phân biệt giữa những loài, chi và họ ) đa phần được dựa trên những đặc thù của cấu trúc sinh sản cái do những cấu trúc này ít đổi khác theo ảnh hưởng tác động của môi trường tự nhiên. Những đổi khác trong những cấu trúc này thường là biểu lộ những đổi khác trong quy trình tiến hóa và hình thành loài .

PHÂN BỐ

Phân bố của mỗi loài ở việt nam được nêu ở mức độ những tỉnh có cây. Một số cây có phân bổ hẹp ngoài tên tỉnh còn nêu những huyện đã thấy loài cây này. Trong 1 số ít trường hợp hoàn toàn có thể đề cập đến 3-4 tỉnh nhưng thực tiễn hàng loạt quần thể chỉ nằm tập trung chuyên sâu ở một tỉnh trong dãi núi sát giáp ranh với những tỉnh bên cạnh. Ví dụ loài Thông lá dẹt ( Pinus krempfii ) được thấy có ở 4 tỉnh nhưng hầu hết những quần thể chỉ gặp trong 2 tỉnh. Trong trường hợp khác hoàn toàn có thể nêu nhiều tỉnh cho phân bổ của một loài nhưng không nên hiểu loài nàu rất thông dụng vì nhiều loài cây lá kim ( ví dụ như Thông nàng, Dacrycarpus imbricatus ) chỉ gặp trong những quần thể nhỏ trên một diện tích quy hoạnh lớn. Phần lớn những cây lá kim việt nam cũng gặp ở Lào và Trung Quốc. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là loài này rất phổ cập vì những quần thể của loài ở những nước khác hoàn toàn có thể rất nhỏ và bị rình rập đe dọa lớn .

SINH THÁI
Phần này cung cấp thông tin tóm tắt về các dạng rừng chính, loại đất, các cây lá kim mọc kèm, hình thức tái sinh và loại khí hậu nơi loài được phát hiện. Phần lớn hiểu biết về các cây lá kim rất hạn chế và nghiên cứu them về sinh thái của loài là cần thiết. Một đặc điểm của cây lá kim là chúng thường có khả năng sinh trưởng ở những điều kiện khí hậu và thổ nhưỡng khác so với sinh cảnh tự nhiên của chúng. Việc cây chỉ có hạn chế ở một số sinh cảnh nhất định thường là thể hiện sự cạnh tranh của cây hạt kín ở các vùng xung quanh hơn là sự chuyên biệt hóa của cây lá kim.

CÔNG DỤNG

Phần này trình diễn tổng quan về những hiệu quả chính của mỗi loài trong lâm nghiệp, lâm sản ngoài gỗ và năng lực làm hoa lá cây cảnh .

NHÂN GIỐNG

Phần này cũng trình diễn tổng quan về những kỹ thuật và nhu yếu chính cho nhân giống hữu tính ( ví dụ thời hạn thu hái hạt giống, chế biến, kiểm nghiệm ) và nhân giống sinh dưỡng. tin tức them về kỹ thuật nhân giống sinh dưỡng hoàn toàn có thể tìm hiểu thêm trong cuốn sách “ Nhân giống sinh dưỡng cây gỗ rừng nhiệt đới gió mùa : Giâm hom cành và ghép ” ( J.M. Dick, Nguyễn Đức Tố Lưu, Nguyễn Đức Cảnh, 2004 ) .
Có thể xem tại đây : Click xem

HIỆN TRẠNG BẢO TỒN

Hiện trạng bảo tồn trên thế giới của mỗi cây lá kim được quyết định bởi hội đồng quốc tế (Nhóm chuyên gia cây lá kim) của Tổ chức bảo tồn IUCN sau khi đã đánh giá hiện trạng của loài trong mỗi quốc gia có loài này phân bố. Việt Nam có hai thành viên trong hội đồng này (Giáo sư Phan Kế Lộc và Tiến sĩ Nguyễn Tiến Hiệp). quyết định này được dựa trên một tập hợp các tiêu chí theo thỏa thuận quốc tế nhằm đánh giá mỗi loài về các khía cạnh kích thước và số lượng các quần thể đã biết, diện tích sinh cảnh của loài và hình thức cùng với mức độ của các đe dọa mà loài gặp phải. Nếu không thể đánh giá được chính xác thì việc ước tính có thể được sử dụng để phân cấp hiện trạng bảo tồn. Phần phụ lục cuối tài liệu này cung cấp tóm tắt các tiêu chí trên và ý nghĩa của chúng. Các đánh giá ở mức độ quốc gia cũng dựa trên chính những tiêu chí này. Thường có sự khác biệt giữa mức đánh giá quốc gia và quốc tế giới hành chính quốc gia có thể chia các phân bố tự nhiên của loài một cách không đồng đều. Những vấn đề về bảo tồn như phá rừng, khai thác quá mức hay các sinh cảnh bị phá hủy thường gặp ở mọi quốc gia do vậy việc ở nước láng giềng có các quần thể lớn hơn không làm giảm tầm quan trọng của các quần thể nhỏ trong nước. Điều này đặc biệt có lien quan đến cây lá kim VN nơi mà nhiều loài nằm ở giới hạn của vùng phân bố của loài và có thể là những xuất xứ riêng biệt. Mức đánh giá hiện trạng bảo tồn có thể thay đổi theo hướng một loài ít bị đe dọa hơn trên thế giới và trong nước, tuy nhiên xu hướng chung là phần lớn các loài trở nên ngày càng bị đe dọa.

Cuốn sách này không đề cập đến các loài cây nhập nội cho dù các loài này đã được sử dụng trong trồng rừng (như Thông mã vĩ Pinus massiniana, Sa mộc Cunninghamia lanceolata) hay trồng làm cảnh (như Trắc bách diệp Juniperus chinensis, Tùng la hán Podocarpus chinensis).

Các thông tin nêu trên trong cuốn sách này được lấy từ những tài liệu trước kia đã công bố bởi những đơn vị chức năng nghiên cứu và điều tra vương quốc như Viện Điều tra qui hoạch rừng, Viện Khoa học kỹ thuật lâm nghiệp việt nam, Viện sinh thái xanh và tài nguyên sinh vật và những sách thực vật chí quốc tế như Thực vật chí Lào, Campuchia và Nước Ta ( Flore du Laos Cambodge et du Vietnam ). Những thông tin này còn được tổng hợp từ những hiệu quả tìm hiểu ngoại nghiệp của những những bộ dự án Bất Động Sản, cũng như những công tác làm việc hiện trường rất tích cực trong 10 năm qua của Viện Điều tra qui hoạch rừng và Viện Sinh thái và tài nguyên sinh vật, cùng với những tổ chức triển khai như Động thực vật quốc tế ( Flora anh Fauna International ), Đời sống những loài chim ( Birdlife International ) và Vườn thực vật Missouri ( Missouri Botanic Garden ). Công tác tìm hiểu và báo cáo giải trình vẫn đang liên tục được triển khai do còn có nhiều vùng có tính đa dạng sinh học cao và độc lạ ở Nước Ta vẫn còn được biết chưa không thiếu. Vẫn hoàn toàn có thể sẽ liên tục phát hiện những vùng phân bổ mới cho những loài đã biết và hoàn toàn có thể cả những loài mới chưa được diễn đạt. Hầu hết những thông tin vể những đặc thù vật hậu học ( như thời hạn nón chín và thu hái hạt ) và những kỹ thuật nhân giống được hình thành từ tác dụng trong vòng trên 5 năm qua của hoạt động giải trí điều tra và nghiên cứu hạt giống và trồng quy mô rừng bảo tồn chuyển vị của Dự án giống lâm nghiệp việt nam và Công ty giống lâm nghiệp TW

Xem tiếp bài số 2 : click xem

Share !

Source: dolatrees.com
Category: Cây