Cây cỏ bàng và nghề từ cây cỏ bàng

Cây cỏ bàng

Bông xanh mà lá cũng xanhEm đi cấy lúa cho anh nhổ bàng …… .

Đêm đêm trong ánh trăng mờ,

Gần xa rộn tiếng nhặt thưa giã bàngNóp này em gửi khuyến mãi ngay anhXuồng em bơi tận trong kinh tháp mườiCây cỏ bàng – loài cỏ dại mọc hoang có tự khi nào không ai biết, chỉ biết nó đã đi vào thơ ca miền Tây Nam Bộ, gắn bó trong đời sống hàng ngày, trong tình hậu phương cho tiền tuyến những năm kháng chiến gian lao :Cảm ơn cô gái giã bàngĐêm khuya thức dậy lao xao giã bàngChiều hôm nghe tiếng giã bàngThương anh vệ quốc hàng hàng quân đi ”Mời bạn cùng Hương Sắc Miền Tây tò mò những thông tin cơ bản về loài cỏ đặc biệt quan trọng này và những nghề từ cây cỏ bàng .

Sơ lược thông tin về cây cỏ bàng

Cây cỏ bàng là một loại cỏ năn, người miền Tây thường gọi nó đơn thuần là cây bàng. Cây cỏ bàng có tên khoa học là Lepironia articulate, có nhiều nhất ở những tỉnh như Tiền Giang ( Phú Mỹ, Tân Phước ), Long An ( Đức Hòa, Đức Huệ, Bến Lức, Thủ Thừa, Mộc Hóa, Vĩnh Hưng … ), An Giang, Kiên Giang …Đặc điểm điển hình nổi bật của cây cỏ bàng : là loài thuộc thân cỏ, mình tròn, rỗng ruột, có rễ chùm, mình đo gần bằng đầu đũa, cao từ 1.3 – 2 m, trông giống y hệt cây lác ( cói ) hoặc cây cỏ năn, nhưng cỏ bàng mình lớn, cứng, dài hơn. Cây bàng trổ bông quanh năm .Gắn liền với cây tràm, nó thích nghi tốt nhất ở vùng đất sình lầy, phèn chua của vùng Đồng Tháp Mười. Từ rất lâu rồi, không biết cỏ bàng có từ khi nào, chỉ biết nó mọc lên tự nhiên thành từng cánh đồng ở những vùng đất chưa được khai hoang ở miền Đồng Tháp Mười .Cây bàng thuận mùa nhất vào mùa nước nổi. Cứ vào mùa khô. Cây thường khô rụi, chỉ còn lại cái gốc nằm sâu với bùn đất, chờ đến mùa mưa, nó mở màn chu kỳ luân hồi sinh trưởng mới, đến khi mùa nước nổi dâng cao cũng là lúc cây bàng vừa đủ chiều cao cho người dân đến nhổ về sử dụng .

Nghề từ cây cỏ bàng

Cây bàng được người dân miền Tây Nam Bộ phát minh sáng tạo những loại sản phẩm độc lạ từ cây cỏ bàng như tấm đệm ngủ, cái nón bàng, giỏ xách bàng, cái nóp ngủ … Từ đó cây bàng hình thành nên cái nghề nhổ cỏ bàng, hay nghề đan nón đan đệm vẫn còn lưu truyền đến ngày này .Đến nay vẫn còn nhiều câu ca dao xưa về cây cỏ bàng vẫn còn được lưu truyền lại. Những câu ca dao gắn liền với những cái nghề từ cây cỏ bàng .

1. Nghề nhổ bàng

“ Trắng da vì bởi mẹ cưngĐen da vì bởi lội bưng nhổ bàng ”Nhờ tính tiện lợi, đa năng, giúp làm ra nhiều loại sản phẩm có ích trong đời sống hàng ngày của người dân mà nghề cỏ bàng ngày càng tăng trưởng. Muốn có bàng để làm ra nhiều tấm đệm, cái nóp, cái giỏ, cái nón … người nông dân ngày càng phải đi xa hơn, đến những cánh đồng hoang vu hơn để nhổ được nhiều bàng. Khiến nhổ bàng dần dà cũng trở thành một cái nghề. Người ta bảo rằng, chỉ có người không ruộng đất, và không có việc gì để làm mới gắn mình vào cái nghề cực nhọc, không vốn liếng như nghề nhổ cỏ bàng này .

Tham khảo chi tiết: Nghề nhổ bàng theo lời kể của những lão nông xưa

2. Nghề đươn đệm – tót bàng, giã bàng…

Nghề nhổ cỏ bàng chính là nghề cung ứng nguyên vật liệu cho nghề đương đệm này. Mà cây bàng nhổ về, còn trải qua mấy quy trình nhọc nhằn nữa mới đương đệm, đương nóp được … Những quy trình ấy là tót, giã và phơi .

• Tót bàng:  là công đoạn để phân loại bàng theo chiều cao, để làm ra vật phẩm có kích thước như ý tương đương chiều dài cây bàng. Tót bàng bằng cách dựng cái cọc đứng cao bằng đầu người lớn, rồi đem bàng nhổ về dựng vào cọc thành bó lớn, vòng tròn quanh cọc, dùng dây cột giữ lại. Tiếp đến dùng tay rút bàng phân loại từ cao tới thấp, cột lại thành từng bó gọi là “neo bàng”  với chiều dài khác nhau đã được phân loại đồng đều nhờ công đoạn tót bàng. Công đoạn tót bàng này còn giúp người mua bàng có thể chọn được neo bàng kích thước theo đúng nhu cầu, mà cũng giúp cho người bán phân loại, định giá những neo bàng theo kích thước.

• Phơi bàng: Bàng nhổ về, tót xong phải đem phơi ngay để giữ được màu đẹp tươi, chứ để lâu là ngả màu sậm ngay, vừa xấu không dùng được, vừa không giữ được lâu. Phơi bàng có 2 cách là trải thành hình rẻ quạt xuống sân đất rộng hoặc làm giàn như sào phơi đồ, rồi mắc neo bàng trên đó phơi. Khi bàng phơi được 1 nắng (khoảng 4 5 tiếng đồng hồ), người ta cầm lấy cả neo bàng đập cái gốc vào gốc cây lớn nào đó cho mấy phao bàng dưới gốc bong ra.

• Giã bàng: Sau tót, sau phơi bàng còn phải trải qua công đoạn giã. Ngày xưa người ta giã bàng bằng: mục bàng và chày. Mục bàng là tấm gỗ dày khoảng trên 10cm, rộng khoảng 30-40cm, dài khoảng 2m, nặng 5-7kg. Chày thì có hình dáng như chiếc chày đâm tiêu nhưng to và cao ngang đầu người. Mục bàng lẫn chày giã bàng đều làm bằng gỗ sao.  Khi giã bàng, người ta đặt neo bàng lên mục bàng, rồi đứng lên nó, hai tay nắm chặt chày nện đều xuống. Vì giã bàng là công đoạn nặng nhọc, tốn sức nhất, nên người ta thường thực hiện vào ban đêm hay giữa khuya. Tiếng giã bàng cùm cụp nhịp nhàng ấy đã vang vọng khắp xóm làng, đi vào thơ ca mamg đậm nét chân quê:

“ Cảm ơn cô gái giã bàngĐêm khuya thức dậy lao xao giã bàngChiều hôm nghe tiếng giã bàngThương anh vệ quốc hàng hàng quân điGió ơi, gió thổi làm cho ,Cho ai lạnh lẽo những khi chiều tànCùm cum … em gái giã bàng ,Đương nhanh chiếc nóp hấp tấp vội vàng gởi theo …( Theo Trầm Hương, Đất và Người Nam Bộ )

• Đương đệm

Bàu Gõ trên cỏ, dưới bưng .Nhổ bàng đươn đệm, em đừng đi đâu !Giống như sự sinh ra và tăng trưởng của cây cỏ bàng, nghề đương đệm có tự khi nào cũng chẳng ai biết. Nghề đương đệm này cũng chẳng có tổ nghề. Chỉ biết nó đã gắn liền với đời sống người dân Nam Bồ từ rất lâu rồi. Những tấm đệm, cái giỏ xách, cái nóp, cái nón bàng được tạo ra sự như một tác phẩm thẩm mỹ và nghệ thuật dân gian thông dụng trong đời sống Nam Bộ .Ngày nay, những đồng cỏ bàng tự nhiên không còn nhiều, những đồ vật làm từ cỏ bàng được sửa chữa thay thế đi bằng nilong, nhựa … Đêm đêm đã không còn nghe tiếng giã bàng cùm cum … Vì nghề từ cây cỏ bàng đã không còn nhiều người làm nữa, quy trình giã bàng đã được thay bằng máy ép. Hình ảnh người nông dân lom khom nhổ bàng đội về cũng hiếm khi nhìn thấy … Tuy nhiên ký ức về cây cỏ bàng, những đồng cỏ bàng hoang dại vẫn còn mãi trong ký ức của những thế hệ trước. Họ khi nào cũng hào hứng, chuẩn bị sẵn sàng san sẻ lại cho lớp trẻ những ký ức – mà nhắc đến đâu thấy bồi hồi đến đó trong ánh mắt .Tuy vậy, cây cỏ bàng vẫn can đảm và mạnh mẽ như chính cách nó sống. Hiện nay, cây cỏ bàng và nghề cỏ bàng không mai một. Nó tăng trưởng song song trong thời kỳ hội nhập. Nghề đương nón, đương đệm, đương giỏ xách bàng vẫn còn sống sót ở 1 số ít vùng quê. Các mẫu sản phẩm rất tiềm năng cho thị trường xuất khẩu lẫn trong nước .Đặc biệt, còn có loại sản phẩm mới nổi những năm gần đây là ống hút cỏ bàng – lôi cuốn thị trường trong nước lẫn ngoài nước .Những cánh đồng cỏ bàng tự nhiên không còn nhiều, thay vào đó, những người nông dân tự trồng những cánh đồng cỏ bàng, chăm bón nó như trồng lúa. Cây cỏ bàng, loại sản phẩm từ cỏ bàng vẫn là loại cỏ lạ – không gây hại ruộng đồng mà đem đời sống ấm no đến cho người dân vùng Đồng Tháp Mười .

Phan Thùy Linh  (Nắng)

(Biên tập và tổng hợp từ nhiều nguồn)

Mời bạn theo dõi Fanpage: Hương Sắc Miền Tây

XEM THÊM :

Source: dolatrees.com
Category: Cây