Dân ca dân nhạc VN – Lý Miền Nam

Author:

Category:

Đọc những bài âm nhạc Nước Ta, xin click vào đây .
Chào những bạn ,

Miền Nam nước Việt chúng ta là một lảnh thổ có một lịch sử trải dài qua nhiều thời đại, khởi thủy bằng Vương quốc Phù Nam từ thế kỷ 1.

Phù Nam (tiếng Phạn: नाम) là một quốc gia cổ trong lịch sử Đông Nam Á, xuất hiện khoảng đầu Công Nguyên, ở khu vực hạ lưu và châu thổ sông Mê Kông. Theo nhiều thư tịch cổ Trung Hoa, thì trong thời kỳ hưng thịnh, Vương quốc này về phía Đông, đã kiểm soát cả vùng đất phía Nam Trung Bộ (Việt Nam), về phía Tây đến thung lũng sông Mê Nam (Thái Lan), về phía Nam đến phần phía Bắc bán đảo Mã Lai.

Quốc gia này sống sót cho đến khoảng chừng nửa thế kỷ 7 ( sau năm 627 ) thì bị sáp nhập vào chủ quyền lãnh thổ của Chân Lạp. Mãi đến thế kỷ 17-18, phần chủ quyền lãnh thổ xưa kia được coi là TT của Phù Nam, tách khỏi Chân Lạp để trở thành một bộ phận của chủ quyền lãnh thổ Nước Ta, tức Nam Bộ thời nay .
Chân Lạp ( tiếng Khmer : ច េ នឡ ា / Chenla, phát âm : Chên-la ; Hán-Việt : 真臘 ) có lẽ rằng là Vương quốc tiên phong của người Khmer sống sót trong quy trình tiến độ từ khoảng chừng năm 550 tới năm 802 trên phần lảnh thổ phía Nam của bán đảo Đông Dương gồm cả Campuchia và một số ít tỉnh phía Nam của Nước Ta lúc bấy giờ .
Triều đại những vị vua của Vương quốc Chân Lạp theo thần thoại cổ xưa có nguồn gốc từ nhân vật thần thoại cổ xưa “ Campu ”, lấy nàng Naga ( con gái thần nước, biến từ rắn thành thiếu nữ ). Từ “ Campu ” cũng bắt nguồn cho tên gọi của Campuchia sau này .
Các vương quốc láng giềng xung quanh vào thời kỳ bắt đầu của họ là Chăm Pa ở phía Đông, Phù Nam ở phía Nam và Dvaravati ( thuộc Xứ sở nụ cười Thái Lan thời nay ) ở về phía Tây Bắc .
Ban đầu là một nước chư hầu của Vương quốc Phù Nam ( khoảng chừng cho tới năm 550 ), trong vòng 60 năm sau đó nước Chân Lạp đã giành được độc lập và từ từ lấn lướt Phù Nam. Đến thế kỷ 6 thì họ đã xâm lăng được miền Bắc của Phù Nam. Cuối cùng, trong thế kỷ 7 ( khoảng chừng quá trình 612 – 628 ), Chân Lạp đã xâm lăng hàng loạt Phù Nam, chiếm hàng loạt dân cư của Vương quốc Phù Nam nhưng lại hấp thu nền văn hóa truyền thống của họ. Năm 613, Ishanapura trở thành kinh đô tiên phong của đế quốc mới Chân Lạp .
Đế quốc Khmer, tách ra từ Vương quốc Chân Lạp, là một cựu đế quốc to lớn nhất Khu vực Đông Nam Á ( với diện tích quy hoạnh lên đến 1 triệu km², gấp 3 lần Nước Ta lúc bấy giờ ) đóng trên phần chủ quyền lãnh thổ lúc bấy giờ thuộc Campuchia, đã từng quản lý và có phần đất phiên thuộc mà ngày này thuộc chủ quyền lãnh thổ của những vương quốc : Lào, Đất nước xinh đẹp Thái Lan và miền Nam Nước Ta .
Sự khởi đầu của kỷ nguyên Vương quốc Khmer Angkor được cho là mở màn từ năm 802 sau Công nguyên. Trong năm này, vua Jayavarman II đã tự xưng “ Chakravartin ” ( Hoàng đế của thiên hạ ) .
Trong quy trình tạo lập nên đế chế này, người Khmer đã có những mối quan hệ thương mại với Đế quốc Java và sau đó với Đế quốc Srivijaya giáp biên giới Đế quốc Khmer về phía Nam. Di sản lớn nhất của Đế quốc Khmer là Angkor – kinh đô của Đế quốc này vào thời cực thịnh của nó. Angkor là chứng tích của sức mạnh và sự thịnh vượng của Đế quốc Khmer và cũng là hiện thân của nhiều tín ngưỡng mà nó đã mang trong mình. Các tôn giáo chính thức của đế chế này là : Ấn Độ giáo, Phật giáo Đại thừa cho đến khi Phật giáo Nam truyền chiếm lợi thế sau khi được gia nhập từ Sri Lanka vào thế kỷ 13 .
Tuy nhiên tới năm 1431, ở đầu cuối thì Angkor thất thủ trước quân Thái. Từ thế kỷ 15 đến thế kỷ 19 là quá trình suy tàn liên tục và thu hẹp đất đai của Đế quốc Khmer. Từ giữa thế kỷ 15, Đế quốc Khmer liên tục bị những cuộc xâm lăng của vương quốc Ayutthaya ( Xứ sở nụ cười Thái Lan cổ ) tàn phá. Angkor liên tục bị chiếm đóng và tàn phá .
Sang đầu thế kỷ 17, Đế quốc Khmer có sự gắng gượng không thay đổi đôi chút dưới thời vua Chay Chettha II, tuy không hề bằng những thời kỳ trước đặc biệt quan trọng là thời Angkor, với việc xây dựng một Hà Nội Thủ Đô mới tại Oudong năm 1618. Vua Chey Chettha II đã lan rộng ra quan hệ với chúa Nguyễn ở Đàng Trong của Nước Ta, để cân đối ảnh hưởng tác động từ vương quốc Ayutthaya của xứ sở của những nụ cười thân thiện. Ông đã được cho phép 1 số ít ít người Việt đến sống tại Prey Nokor ( sau này là Hồ Chí Minh ). Bằng sức ép lên quốc gia còn đang suy yếu, vua chúa Nước Ta từ từ chiếm được toàn bộ những tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, bắt người Khmer phải đổi họ, tên theo tiếng Việt .
Từ giữa thế kỷ 17 trở đi, Đế quốc Khmer trở nên suy yếu trầm trọng trước hai láng giềng hùng mạnh và tham vọng bành trướng là Xiêm và Đàng Trong ( Nước Ta ). Sự định cư của người Việt ở châu thổ sông Cửu Long từ đầu thế kỷ 17 dẫn tới việc họ sáp nhập trọn vẹn vùng đó vào năm 1757, do đó Đế quốc Khmer mất một trong những vùng chủ quyền lãnh thổ phong phú nhất của họ .
Đến cuối thế kỷ 17, Đại Việt triển khai xong việc chiếm đóng vùng đất Miền Nam, Nước Ta giờ đây .

oOo
Dân ca Dân nhạc truyền thống của mỗi dân tộc bản địa trên quốc tế đều có những nét đặc trưng độc lạ riêng không liên quan gì đến nhau. Những nét đặc trưng độc lạ riêng không liên quan gì đến nhau này đã góp phần tạo nên một kho tàng văn hóa truyền thống phi vật thể vô giá trên toàn thế giới cho mọi người .
Dân ca Dân nhạc truyền thống Nước Ta có những âm điệu ngũ cung phong phú, phong phú và đa dạng. Những âm điệu và ca khúc dân dã này đã được sáng tác và truyền miệng trong dân gian qua nhiều thế hệ sau khi đã được gọt giũa, sàng lọc, thông dụng, vững chắc cùng năm tháng .
Nền âm nhạc truyền thống này mang âm hưởng của nhiều vùng miền cùng với nhiều thể loại trên khắp cùng quốc gia. Và ngày hôm nay mình trân trọng trình làng đến những bạn từng thể loại của từng vùng miền và trong những bài tiếp nối .
Đầu tiên mình trình làng đến những bạn những thể loại “ Dân ca Miền Nam ” ở miền Nam nước Việt. Câu châm ngôn “ Nam lý, Bắc thơ, Huế hò ” là câu đã được sự đống ý của đa phần những nhà nghiên cứu nền dân ca truyền thống cuội nguồn Nước Ta .

ly17

Trong dân ca miền Nam, “ Lý ” là một làn điệu dân ca đặc trưng của những người nông dân mộc mạc chất phát. Những lời ca trong những điệu “ Lý ” luôn nói lên tinh thần tích cực và sức sống mạnh mẻ của nông dân, lời lẽ thường chân thực và mộc mạc, không văn chương, nhưng miêu tả tình cảm bộc trực mà đậm đà .
Dưới đây mình có bài “ Hồn Quê Trong Các Điệu Lý Đồng Bằng Sông Cửu Long ” của Trân Phạm, và bài “ Hát Lý Và Những Điệu Lý Nam Bộ ” của ông Nguyễn Hữu Hiệp để những bạn tiện việc tìm hiểu thêm về bộ môn thẩm mỹ và nghệ thuật dân gian đặc trưng này của miền Nam tất cả chúng ta .
Theo mày mò của những nhà nghiên cứu, Dân ca Miền Nam có trên vài trăm bài “ Lý ”. Nhưng thông dụng nhiều nhất trong dân gian là những bài mà mình xin tạm trình làng đến những bạn sau đây … Lý Chiều Chiều, Lý Con Sáo, Lý Chim Quyên, Lý Quạ Kêu, Lý Kéo Chài, Lý Cây Bông, Lý Con Sam, Lý Ngựa Ô, Lý Cái Mơn .
Đồng thời mình còn có 12 clips toàn diện và tổng thể những điệu “ Lý Miền Nam ” ra mắt đến những bạn để những bạn tiện việc tìm hiểu thêm và chiêm ngưỡng và thưởng thức .
Mời những bạn .
Túy Phượng
Hồn Quê Trong Các Điệu Lý Đồng Bằng Sông Cửu Long
Trong kho tàng văn hóa truyền thống dân gian của Nước Ta, dân ca có một vị trí quan trọng. Dân ca khắp ba miền Bắc Trung Nam có lịch sử dân tộc hình thành khá truyền kiếp và dân ca Tây Nam bộ là một bộ phận của dân ca Nam bộ, có nguồn gốc từ những khúc hát cung đình ( ngũ cung ) lan ra giao thoa với ca hát dân gian ( hát dâng bông, bóng rỗi ) rồi biến hóa, linh động từ nội dung và hình thức, cô đặc lại, cấu thành món “ đặc sản nổi tiếng ” ý thức của người tầm trung .
Tây Nam bộ hay Đồng bằng sông Cửu Long ( ĐBSCL ) là vùng đất được tiền nhân khai mở ở đầu cuối trong quy trình Nam tiến. ĐBSCL với địa hình thấp, mênh mang sông nước, vừa có biển lớn nhiều cá tôm, vừa có đồng bằng phì nhiêu to lớn, vườn tược xanh tươi, ở phía Tây Nam còn có núi non hùng vĩ. Cư dân ĐBSCL lâu nay được tiếng hiền lành, chân thực, chịu khó, nhân nghĩa rạch ròi, cởi mở, hiếu khách và có lối sống thích nghi, phát minh sáng tạo. Dân ca Tây Nam bộ phần nhiều phản ánh hầu hết những nội dung trên .
Thông thường, nói đến hoạt động và sinh hoạt ca hát dân gian vùng ĐBSCL, nhiều người tưởng tượng đến chiếu đờn ca tài tử, hoặc những chuyên nghiệp vọng cổ giữa mênh mang sông nước. Nhưng sẽ là thiết sót nếu bỏ lỡ những điệu hò, hát ru và đặc biệt quan trọng là những điệu lý Open khá nhiều trong hoạt động và sinh hoạt văn hóa truyền thống dân gian và thường được dùng như một vật liệu để làm phong phú và đa dạng thêm những chuyên nghiệp và bài bản vọng cổ hay những vở cải lương. Lý là những khúc hát ngắn gọn với nhịp điệu đa dạng và phong phú và sinh động .

ly16

Lời hát của lý phần lớn có vần điệu dễ nhớ nhưng khác với ca dao, hò, vè ở chỗ lý mang tính nhạc ( hát ), trong khi ca dao, hò, vè mang thuộc tính của thi ca ( thơ ). Các bài lý tiêu biểu vượt trội, đại diện thay mặt cho dân ca của những “ miệt ”, địa phương miền Tây Nam bộ như : Lý ngựa ô, Lý Cái Mơn, Lý cây bông, Lý con sáo Gò Công ( Lý con sáo sang sông ), Lý con sáo Bạc Liêu, Lý quạ kêu, Lý chiều chiều, Lý bông dừa, Lý Năm Căn, Lý Ba Tri, Lý tòng quân, Lý Mỹ Hưng, Lý kéo chài, Lý qua cầu … Các bài lý có nhịp điệu sinh động nhưng vẫn giữ sự chân chất mộc mạc, pha chút cảm xúc bát ngát của hò. Lý cũng có những phân biệt câu cú, khúc, đoạn ; phần âm điệu mạch lạc, đồng nhất, không cầu kỳ. Mỗi bài lý cũng hoàn toàn có thể có nhiều lời ca, soạn giả có trách nhiệm quan trọng là làm thế nào cho lời ca mượt mà đi vào lòng người, hòa quyện với giai điệu .
Cũng như âm điệu, mỗi điệu lý đều có một nội dung rõ ràng, hoặc thông dụng những kinh nghiệm tay nghề sản xuất, ca tụng những đức tính, vạn vật thiên nhiên tươi đẹp, hoặc oán trách nhau, hoặc mỉa mai, châm biếm bọn lý trưởng, cường hào … Nghiên cứu về dân ca Tây Nam bộ, người ta thấy rằng hầu hết phần lớn trong những điệu lý đều có hình bóng con sông, bến nước, làng quê và những làn điệu trữ tình tha thiết ấy luôn tiềm ẩn tình cảm nhớ quê nhà, nhớ về ký ức lứa đôi nơi quê nhà. Ví dụ như lời ca trong bài “ Lý Cái Mơn ” :

Đàn cò bay về nơi thương nhớ
Nhớ bến sông xưa in hình bóng của người yêu…
… Sắc hương hoa đôi bờ sóng vỗ tình quê
Có hay chăng thuyền xa bến bến trông thuyền về
Thuyền tình ơi hãy chờ đợi ta bao tháng năm trôi qua
Nhưng người xưa vẫn luôn ngóng đợi tình chung

ly11

Không gian làng quê hiện ra thơ mộng, lãng mạn với nỗi hoài niệm man mác. Hay trong bài “ Lý qua cầu ” :

Trời bình minh chim về đây líu lo trên cành
Như mọi ngày dòng sông với con đò mong manh…

Bài Lý qua cầu cũng nói về một mối tình trên dòng sông, bến nước có cô lái đò và người lữ khách. Và chuyện tình ấy có kết cuộc dang dở, buồn tênh ! Một bài lý nữa cũng gắn liền với sông nước – “ Lý bông dừa ” :

Sông dài còn chảy xuôi theo dòng
Mà sao xa vắng em tôi biết tìm nơi đâu
Dòng sông còn chứa chan ân tình
Nay dang dở tình đầu ta còn gắn đợi ai…

Tóm lại, những điệu lý ĐBSCL thường nghe mềm mịn và mượt mà, đáng yêu và dễ thương với vần điệu, lời ca giàu chất trữ tình, mang nhiều nỗi niềm hoài niệm quê nhà, tình yêu, làng quê, dòng sông bến nước. Do đó những điệu lý thường khá dễ hát, dễ trình diễn và cũng dễ đi sâu vào lòng người. Lý cũng như nhiều thể loại dân ca cổ nhạc khác đã in sâu vào lòng người đồng bằng, từ thuở tiền nhân khai mở đất phương Nam. Ngày nay những điệu lý là một bộ phận không hề thiếu được trong màn biểu diễn dân ca cổ nhạc. Những điệu lý với lời ca đẹp ; nghệ sĩ – nghệ nhân màn biểu diễn đúng chất luôn được người chiêm ngưỡng và thưởng thức trân trọng và hâm mộ .
( Trân Phạm )

ly26

Hát Lý Và Những Điệu Lý Nam Bộ
Trên hầu khắc quốc gia ta, nơi nào cũng có Open, định hình những làn điệu dân ca trữ tình rất ngọt ngào, đáng yêu. Có không ít làn điệu đã trở thành đặc sản nổi tiếng của địa phương, khu vực, như hát ả đào, hát nói, hát đám, hát quan họ, hát huê tình, nói thơ, hò lờ … Nhưng chung nhất và phổ cập nhất của thời trước là “ Nam lý, Bắc thơ, Huế hò ” .
Giúp ta hiểu rõ thêm câu tục ngữ này, ông Trương Vĩnh Ký lý giải trong “ Giáo trình Hát, lý, hò An Nam ” ( in thạch bản, 1886 ) : “ Người trong Nam ( từ Đồng Nai ra tới Quảng Nam ) thì hát lý hay hơn cả ; còn ca, phú, thơ, vịnh thì người miền Bắc ; còn về việc hò thì tại nơi kinh kỳ ( Huế ) ”. Lẽ dĩ nhiên từ “ hát ” nói ở đây không mang hình thức diễn xướng như hát bội, hát cải lương … nó đích thực là một thể loại dân ca đặc hữu của những người thôn dân chân chất. Hát lý không chỉ đã đi vào hoạt động và sinh hoạt đời sống nhân dân ta từ hàng nghìn năm trước mà di sản văn hóa truyền thống phi vật thể này còn bộc lộ niềm tin sáng sủa, sức sống mãnh liệt của dân tộc bản địa .
Chính cho nên vì thế nên khi xua quân xâm lược nước ta, vua Minh ( Thành Tổ ) ban chỉ dụ : “ Một binh lính vào nước Nam … hết thảy mọi sách vở văn tự, cho đến những loại ca lý dân gian, hay sách dạy trẻ nhỏ … một mảnh, một chữ đều phải đốt hết … ” ( đạo dụ ngày 21/8/1406 ). Rồi không đầy 9 tháng sau, ngày 16/5/1407, Minh Thành Tổ lại ban thêm một đạo chỉ dụ nữa, nội dung nhắc lại ý thức chỉ dụ trước, đồng thời quở trách những tướng sĩ, khi phát hiện “ những thứ ấy ” thì phải ra lệnh đốt ngay chứ không được xem rồi mới đốt, tức phải y lịnh thi hành cho nhanh, cho triệt để ! Song như tất cả chúng ta đều đã biết, chẳng những họ đã không làm được điều đó mà còn bị nghĩa quân của Lê Lợi quét sạch ra khỏi cõi bờ ! Nước nhà độc lập, tự chủ. Thế là giọng lý lại được tôn vinh, cất cao lên khắp những thôn làng ! Nhân dân hát lý ở bất kể nơi đâu, bất kể vào dịp nào : một mình lúc đang làm đồng, chèo ghe, nghỉ sống lưng trên cánh võng ; hoặc cùng bè bạn trong những cuộc hội hè, tết nhứt, giỗ quải …, có kẻ xướng người xô càng thêm hứng khởi. Ở miền Nam xưa được những nghệ sĩ xếp đứng đầu trong những điệu hát : “ Nhứt lý, nhị ngâm, tam Nam, tứ oán … ” .
Ta biết, lý là quê mùa, là điệu hát mà ca từ chính là những câu phong dao, ca dao được đệm lót thêm một số ít nhóm từ, cụm từ, tuy là “ hư từ ”, sáo rỗng và không có ý nghĩa nhưng lại rất cần để nhằm mục đích ngâm nga, đẩy đưa, tương hỗ làn hơi, đồng thời nghệ nhân cũng hát xen những tiếng láy, điệp ngữ – chính là điệp khúc … làm cho tiết điệu thêm quyến rũ, khúc chiết, khi thì tình tứ thiết tha, khi thì buồn thảm não nùng, khi thì nhẹ nhàng phấn khởi … Chính nhờ đề tài và nội dung phản ánh mọi hiện tượng kỳ lạ xảy ra trong hoạt động và sinh hoạt đời thường của ca dao, nói được những góc cạnh tình cảm trong đời sống, và cũng nhờ ca từ giản dị và đơn giản vui tươi, dí dỏm nên lý dễ đi vào lòng người, rất được người tầm trung ưu thích .
Về lý, ông Huỳnh Tịnh Của có lý giải và phân biệt rõ trong Đại Nam quốc âm tự vị ( Imp, Rey Curiol và Cie Saigon, 1895 ) :

Hát lý: Hát bắt nhịp, giọng cao giọng thấp, lặp đi lặp lại.
Lý hát: Và kể và hát có mau có chậm (hiểu là vừa kể vừa hát… và “hát theo điệu ca ngâm”).

Mà ca ngâm thì “ muôn màu muôn vẻ ”, thành ra hát lý nhiều mẫu mã đến mức có đến hàng trăm điệu ( gần như mỗi bài là một điệu ). Hiện người ta đã sưu tầm được ngót 160 bài ! Con số này sẽ không dừng lại nếu những nhà nghiên cứu âm nhạc dân gian có điều kiện kèm theo triển khai thêm những chuyến điền dã tâm huyết .

Trong khẩu ngữ thông thường, dân gian ít phân biệt ca lý và hát lý, vì vậy ở khía cạnh này ta có thể hiểu ca hát là một. Về điệu lý, theo Lư Nhất Vũ – Lê Giang tác giả Tìm hiểu dân ca Nam Bộ thì, cũng như ở Bình Trị Thiên và Nam Trung Bộ, ông bà ta ở Nam Bộ có mấy cách đặt tên cho nhiều điệu lý, đại thể:

a ) Lấy nội dung lời hát ( ca dao ) mà đặt : lý con cúm núm, lý con sam, lý con sáo, lý ngựa ô, lý cây bần, lý cây gòn, lý trái bắp, lý trái mướp, lý dầu dừa, lý mù u, lý bình vôi, lý cái phảng, lý chúc rượu, lý qua cầu, lý cấy, lý đương đệm, lý cảnh chùa, lý vọng phu v.v.
b ) Lấy mấy chữ đầu câu hát mà đặt : lý con cua, lý con chuột, lý con mèo, lý chim chi, lý chim sắc, lý chim chuyền, lý cây xanh, lý cây bông, lý cây ớt, lý mạ non, lý dừa tơ, lý trồng hường, lý chẻ tre, lý chiếu bông, lý chiều chiều, lý bánh canh, lý dĩa bánh bò, lý ông hương, lý nàng dâu, lý ba xa kéo chỉ, lý xăm xăm, lý liễn vũ v.v.
c ) Lấy tiếng đệm lót hoặc tiếng láy đưa hơi mà đặt : lý í a, lý băng rù, lý bằng lưu thủy, lý bằng rằng, lý cống xê xang, lý giọng ứ, lý hố khoan, lý hố mơi, lý kỳ hợi, lý lu là, lý tú lý tiên, lý rị đa ( hoặc lý đu đê ), lý rường ơ, lý tang tình, lý ợ, lý yến ảnh v.v.
Ngoài ra người ta còn dựa vào nguồn gốc của mô hình ca bóng rỗi mà đặt tên những điệu lý giọng bông ; dựa vào đặc tính của nhóm tiếng đệm mô phỏng những bậc âm của “ chữ đờn ” dân tộc bản địa ; hoặc tiếng tụng niệm kinh kệ mà đặt tên như : lý bản đờn, lý cống chùa v.v.
Cũng có trường hợp lấy địa điểm để đặt cho : lý Ba Tri, lý Cái Mơn … Điều này ít thấy phổ cập trong dân gian. Tất nhiên vẫn có trường hợp cùng một làn điệu nhưng mang tên lý khác nhau, và ngược lại. Việc phân loại chỉ mang tính tương đối bởi “ định danh ” như vậy không hề tránh được thực trạng nhập nhằng – nhập nhằng cả về việc “ định lượng ” nữa .
Theo chiều dài lịch sử vẻ vang và tiến trình mở nước, ca dao dân ca lan toả khắp nơi, tuỳ theo hình thái địa lý, thực trạng xã hội, và nhất là do cách phát âm từng nơi mà dân ca nói chung, điệu lý nói riêng có sắc thái mang dấu ấn của vùng miền, chung nhất là dân ca ba miền. Rồi do giao lưu, tiếp xúc mà âm điệu, thanh điệu và cả những tiếng đưa hơi cũng được biến hóa, co và giãn, làm cho làn điệu thêm nhiều mẫu mã, đồng thời cũng làm bật lên nét đặc trưng ngôn từ âm nhạc. Thí dụ như điệu lý con sáo, chỉ với câu ca dao Ai đem con sáo sang sông, Cho nên con sáo sổ lồng bay xa, những nhà nghiên cứu âm nhạc dân gian, sơ bộ đã ghi nhận có tới 30 bài, trong đó có 4 bài lý con sáo trung du Bắc Bộ trong hát ghẹo, 3 bài lý con sáo Bắc trong hát quan họ Hà Bắc và hát trống quân, 1 bài lý con sáo Thanh Hóa, 4 bài lý con sáo Huế, Nam Bình Trị Thiên, 2 bài lý con sáo Quảng vùng Nam Trung Bộ, và hơn 10 bài lý con sáo Nam Bộ. Tác giả cuốn sách chuyên khảo về dân ca Nam Bộ đã dẫn có nhận xét : Trong lịch sử dân tộc âm nhạc chắc chưa có hiện tượng kỳ lạ nào cùng một đề tài nguồn gốc, từ hai câu ca dao mà có tới hàng chục làn điệu với sắc thái khác nhau và muôn màu muôn vẻ !
Vì sao lý “ con sáo sang sông – con sáo sổ lồng – con sáo bay xa ” được những nghệ nhân dân gian ưu thích đến vậy ?
Lý, ngoài sức hấp dẫn nhất định của âm điệu, nội dung của câu ca dao này đã phản ánh TT tư, ước vọng của tuyệt đại đa số quần chúng nhân dân : truyền thống cuội nguồn đấu tranh quật cường, không gật đầu làm nô lệ, luôn tìm mọi cách để “ sổ lồng ”, “ sang sông ”, “ bay xa ” tìm đến chân trời niềm hạnh phúc. Và, thật kỳ diệu, dân tộc bản địa Nước Ta đã làm được điều đó !
Với hàng chục điệu lý như vừa nói, tưởng đã quá đủ để dẫn chứng tình cảm, cá tính người Nam Bộ – cũng là hình tượng của sự hiên ngang, phóng khoáng của nhân dân. Nhưng nếu có chút tinh xảo, ta sẽ thấy ở vùng miền nào cũng bật lên rất rõ nét sự tôn vinh điệu lý ! Nếu lý ngựa ô đã có cuộc hành trình dài khắp nước thì lý con sáo cũng là bài lý thuộc loại dân ca ba miền, được những soạn giả dựa theo những làn điệu của lý mà sáng tác lời mới để mồi cho một làn điệu, một lớp, hay chuyển sang một ý khác đang diễn trên sân khấu nhằm mục đích làm đổi khác “ thính vị ” người nghe. Nó thường được đưa xen vào những bài vọng cổ, ca nhạc cải lương vì trước hết, đó là một điệu thức quen thuộc, dễ ca, có vui, có buồn nên dễ cảm nhận ( nhưng dùng điệu lý trong những trường hợp vui dễ thành công xuất sắc hơn ) như lý con sáo, lý giao duyên, lý vọng phu, lý ngựa ô, lý Phước Kiến, lý thập tình …
Trong khuôn khổ của một bài viết nhỏ, tất cả chúng ta chỉ hoàn toàn có thể cảm nhận về lý một cách khái quát và mang tính chung nhất mà thôi. Việc khám phá, nghiên cứu và phân tích sâu hơn tất yếu yên cầu phải có khu công trình chuyên khảo dày công của những nhà nghiên cứu âm nhạc dân gian, ở đó không hề thiếu phần ký âm từng điệu, giọng của những lão nghệ nhân .
Dưới đây là vài làn điệu lý “ cùng lời khác nhạc ” mà những nghệ nhân dân gian đã khéo giải quyết và xử lý những tiếng đệm lót, đệm phụ nghĩa, tiếng lý, tiếng đưa hơi, điệp ngữ … để nhằm mục đích hoàn hảo cấu trúc âm nhạc. Chúng tôi muốn ra mắt một số ít làn điệu bài lý con sáo .
Trước tiên là bài được hát với vận tốc nhanh, nhịp điệu “ nhát gừng ”, khoẻ khoắn :
– Ai đem con sáo ( ký ) qua sông ( ký ) qua sông. Cho nên con sáo ( ơ sáo ) sổ lồng ( à xa mà ) bay xa. Cho nên con sáo ( á sáo ) sổ lồng ( ờ xa mà ) bay xa ( Ai … xa ) .
Bài khác, hát theo giọng “ ợ ”, giải quyết và xử lý nhóm tiếng đệm “ ừ vậy phải đó thê ” với cơ cấu tổ chức giai điệu cũng như cơ cấu tổ chức điệu thức rất quyến rũ, có duyên ( do Huỳnh Ngọc Trảng sưu tầm ) :

– Ai đem con sáo (này ơ ợ là sông cái) qua sông (bớ em ôi! Dạ ừ vậy phải đó thê).
Cho nên con sáo sổ lồng bay xa (đồn rằng tang tình bớ mà… bay xa).

Và một bài nữa với giọng “ bằng ”, sử dụng cụm từ “ ưng ứng ưng ” ( do Hoàng lê và Trần Kiết Tường ghi ) :

– Ai, ai đem, ai đem bằng chim sáo, ưng ưng ứng ưng ưng.
Sang sang sang sang sang sông ai đem chim sáo sang sông.
Tình bằng sang sông ưng ứng ưng ưng ưng ưng ưng.
Tình bằng sang sông ưng ứng ưng ưng ưng ưng ưng.
Cho, cho nên, cho nên bằng chim sáo, ưng ưng, ứng ưng ưng.
Sổ sổ sổ sổ sổ lồng cho nên chim sáo sổ lồng.
Tình bằng bay xa, ưng ứng ưng ưng ưng ưng.
Tình bằng bay xa, ưng ứng ưng ưng ưng ưng ưng.

Đúng như câu tục ngữ “ Nam lý, Bắc thơ, Huế hò ”, một thời hát lý từng được thế nhân coi là một thể loại dân ca trội bật ở miền Nam. Đặc biệt, ở Nam Bộ hát lý có sức hấp dẫn rất mãnh liệt, đến mức :

Con cua quậy ở dưới hang,
Nó nghe giọng lý kềnh càng bò lên!
(Lý con cua quầy)

“ Nam lý, Bắc thơ, Huế hò ”, rõ ràng Nam Bộ không chỉ đã thừa kế cái vốn văn hóa truyền thống truyền thống có cội nguồn từ miền Bắc mà còn tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ, làm tôn vinh cái vốn chung của dân tộc bản địa .
( Nguyễn Hữu Hiệp )
oOo

Các điệu lý Nam Bộ:

Liên khúc Dân Ca Miền Nam – Lý Cây Bông, Lý Con Sáo, Lý Chim Quyên, Lý Quạ Kêu – Nghệ sĩ Linh Phượng (Trung Tâm Văn Hóa Nghệ Thuật Dân Tộc Việt – USA):

Lý Chiều Chiều – Nghệ sĩ Bích Phượng:

 

Lý Con Sáo:

Lý Chim Quyên – Ca sĩ Sơn Ca:

Liên khúc Lý Cây Bông:

Lý Cây Bông – Lý Kéo Chài (CLB Nghệ Thuật Âm Nhạc Đại Dương):

Lý Con Sam: Nghệ sĩ Minh Lý

Lý Ngựa Ô – Nghệ sĩ Ái Xuân:

Lý Cái Mơn – Nghệ sĩ Hương Lan

Share this:

  • Thêm

Thích bài này:

Thích

Đang tải …

Source: https://dolatrees.com
Category: Cây

Đàm Minh Đứchttps://dolatrees.com
Tôi là Đàm Minh Đức người đã từng gắn bó và nghiên cứu rất nhiều năm trong ngành nông nghiệp. Trong đầu tôi luôn suy nghĩ về việc trồng cây gì và ăn quả gì để dân tộc Việt Nam bớt nghèo. Dolatrees là một Websites được viết từ những trải nghiệm thực tế và từ cái tâm của mình. Đây là một kênh bạn có thể tham khảo để nâng cao sức khỏe và cuộc sốc của bạn

Read More

Related Articles

BÌNH LUẬN

Vui lòng nhập bình luận của bạn
Vui lòng nhập tên của bạn ở đây