Tên khoa học: Ephedra sinica Stapf., Ephedra equisetina Bunge, Ephedra intermedia Schrenk et Mey.
Thuộc họ : Ma hoàng – Ephedraceae .
Bộ phận dùng: Ma hoàng (Herba Ephedrae) là ngọn hay phần trên mặt đất của nhiều loài ma hoàng phơi hay sấy khô.
Tên ma hoàng vì vị thuốc có vị ma (cay cay tê tê, không rõ rệt) màu vàng. Tên Ephedraedo chữ Epi có nghĩa là trên, hedra có nghĩa là đất, ý nói là cây thuốc mọc trên đá, chữ sinica có nghĩa là cây nguồn gốc ở Trung Quốc, equisetina là mộc tặc ý nói có loài ma hoàng giống cây mộc tặc (cỏ tháp bút).
Hình ảnh cây ma hoàng
Trên thị trường, thường lưu hành nhiều loài ma hoàng, nhưng hầu hết có mấy loài sau đây :
1. Thảo ma hoàng, còn gọi là điền ma hoàng hay xuyên ma hoàng, ( Herba Ephedrae sinicae ) hái ở cây thảo ma hoàng Ephedra sinica Staph .
2. Mộc tặc ma hoàng còn gọi là mộc ma hoàng, hay sơn ma hoàng ( Herba Ephedrae equisetinae ), hái từ cây mộc tặc ma hoàng Ephedra equisetina Bunge .
Ngoài ra còn trung ma hoàng ( Herba Ephedrae intermediae ) hái từ cây trung ma hoàng Ephedra intermedia Schrenk el Mey. Song tuệ ma hoàng hái từ cây tuy nhiên tuệ ma hoàng Ephedra distachya L. v.v…
A. Mô tả cây
Thảo ma hoàng-Ephedra sinica-là một cây mọc thẳng đứng cao chừng 30-70 cm, thân có nhiều đốt, mỗi đốt dài chừng 3-6 cm, trên có rãnh dọc. Lá mọc đối hay mọc vòng từng 3 lá một, thoái hoá thành vẩy nhỏ, phía dưới lá màu hồng nâu, phía trên màu tro trắng, đầu lá nhọn và cong, hoa đực hoa cái khác cành, cành hoa đực nhiều hoa hơn ( 4-5 đôi ), quả thịt, màu đỏ giống như quả nho. Vì cây lại hay mọc ở bờ biển cho nên vì thế châu Âu gọi ma hoàng là loại nho biển ( Raisin de mer ). Hạt hơi thò ra .
Mộc tặc ma hoàng-Ephedra equisetina-cũng là một cây nhỏ mọc thẳng đứng, cao tới 2 m, cành cứng hơn, màu xanh xám hay hơi có phấn trắng, đốt ngắn hơn, thường chỉ dài 1-3 cm, lá dài 2 mm, màu tía. Hoa đực và hoa cái khác cành, quả hình cầu, hạt không thò ra như thảo ma hoàng .
Như vậy chỉ địa thế căn cứ vào chiều dài của đốt ta cũng hoàn toàn có thể phân biệt hai loài ma hoàng : Thảo ma hoàng có đốt dài hơn ( 3-6 cm ), hạt thò ra, còn mộc tặc ma hoàng đốt ngắn hơn ( 1-3 cm ), hạt không thò ra .
Tuy nhiên cũng cần nhớ rằng loài trung ma hoàng Ephedra intermedia cũng có đốt dài như thảo ma hoàng, nhưng đường kính cành trung ma hoàng thường hơn 2 mm, còn đường kính thảo ma hoàng chỉ khoảng chừng l, 5-2 mm .
B. Phân bố, thu hái và chế biến
Như trên đã nói, ma hoàng chưa thấy ở nước ta, số lượng ta dùng lúc bấy giờ đều nhập của Trung Quốc. Đối với quốc tế, ma hoàng Trung Quốc cũng được coi là tốt nhất, vì nhiều hoạt chất. Tại Trung Quốc, ma hoàng có nhiều ở Hoa Bắc, Tây Bắc, đa phần là mọc hoang. Ma hoàng dùng trong nước và xuất cảng, loài phổ cập nhất là thảo ma hoàng, rồi đến mộc tặc ma hoàng, thường bán hai thứ lẫn lộn, loài trung ma hoàng thường chỉ tiêu thụ trong nước tại nơi có cây, ít khi bán đi nơi khác .
Thu hái ma hoàng vào mùa thu, trong khi nghiên cứu và điều tra định lượng hoạt chất, người ta cũng thấy vào mùa thu, hoạt chất đạt tới 100 % thì vào mùa xuân hoạt chất chỉ còn 25-30 %, nếu chậm thu hoạch vào mùa đông, hoạt chất còn có 50 %. Trong bộ sách thuốc cổ nhất của Trung Quốc ( Thán nông bản thảo ), người ta cũng đã pháp luật ma hoàng phải hái vào tiết lập thu, khi thân còn hơi xanh, bỏ những mấu và quả. Khoa học lúc bấy giờ đã chứng tỏ kinh nghiệm tay nghề đó là đúng. Đốt và quả chứa rất ít ancaloit, nếu đợi cây già, ngã màu nâu thì vị thuốc hết hiệu lực hiện hành, chỉ dùng cho trâu bò ăn mà thôi .
C. Thành phần hoá học
Trước đây ma hoàng chỉ là một vị thuốc kinh nghiệm tay nghề truyền kiếp của đông y, vào những năm 1885 và 1887 hai nhà bác học Nhật Bản là Nagai và Hamanashi chiết được từ vị ma hoàng ra chất ancaloit gọi là ephedrin. Từ đó ma hoàng được dùng cả trong tây y. Nhưng từ từ, người ta thấy là tuỳ theo nguồn gốc ma hoàng, hoạt chất đổi khác, tỷ suất hoạt chất cũng đổi khác. Trong ma hoàng người ta đã chiết được những hoạt chất đa phần sau đây : Ephedrin hay 1. ephedrin C10H15NO, d. pseudoephedrin C10H15NO, 1. N metyl ephedrin C11H17NO, d. N. metyl ephedrin C11H17NO L. nor ephedrin C9H13NO, d. nor – ephedrin C9H3NO .
Trong tổng thể những hoạt chất kể trên, ephedrin có công dụng hơn cả, tỷ suất vào mùa thu cao hơn, hoàn toàn có thể đạt tới 1,3 %, sau đến d. pseudo ephedrin chừng 0,20 %, những hoạt chất khác đều ở những tỷ suất rất thấp. Sau đây chúng tôi xin ra mắt tỷ suất ancaloit toàn phần trong 1 số ít loài ma hoàng thường gặp, đồng thời tỷ suất của chất ephedrin hay 1. ephedrin trong đó Dược điển Trung Quốc có quy định vị ma hoàng dùng làm thuốc phải chứa tối thiểu 0,8 % ancaloit toàn phần, độ tro không được quá 9 % .
Ngoài những chất kể trên, năm 1934 Triệu Thừa Hà và Mai Bân Phu ( Trung Quốc y học tạp chí, 20 : 697 ) đã chiết được từ thảo ma hoàng một chất gọi là ephedin C8H18N2 O3, độ chảy 76-87 °
Loài ma hoàng Tỷ lệ ancaloit toàn phần Tỷ lệ ephedrin
E. sinica 1.315 % 80-85 %
E. equisetina 1.754 % 85-90 %
E. intermedia 1.155 % 40-46 %
E. gerardiana 1.65 – 1.70 % 70-80 %
D. Tác dụng dược lý
Xem thêm: Những bài thuốc hay từ cây ké đầu ngựa
Tác dụng dược lý của ma hoàng đa phần là công dụng dược lý của chất ephedrin hay 1. ephedrin. Xem công thức của ephedrin tất cả chúng ta thấy khá giống công thức của adrenalin. Do đó ta thấy công dụng của ephedrin gần giống tính năng của adrenalin, tuy có yếu hơn, nhưng thường lâu hơn. Sau đây là một số ít tính năng chính :
1. Tác dụng giống thần kinh giao cảm. Ephedrin có tính năng làm giãn phế quản, rất thích hợp cho những trường hợp do phế quản co mà thở khó khăn vất vả, so với cơ trơn của ruột và dạ dày, ephedrin có tính năng ức chế ( giảm ) nhu động, ephedrin có tính năng kích thích cơ tim và làm co nhỏ mạch máu ngoại vi, làm cho tim đập nhanh hơn, huyết áp tăng cao và lê dài, khi trúng độc hoặc nhỏ vào mắt thì làm giãn đồng tử, ephedrin còn làm lượng huyết đường tăng cao, chuyển hoá tăng, co nhỏ lá lách làm tăng lượng hồng huyết cầu .
2. Kích thích thần kinh TW. Ephedrin có tính năng hưng phấn vỏ đại não làm cho niềm tin hoan hỉ, giảm ngắn tính năng gây ngủ của thuốc ngủ, hưng phấn trung khu hô hấp .
3. Tác dụng miễn dịch nhanh ( tachyphylaxie ). Nếu dùng ma hoàng hay ephedrin liên tục thì chóng có hiện tượng kỳ lạ mọi công dụng nói trên kém đi rất mau ( so với adrenalin không có hiện tượng kỳ lạ này ), về cơ chế tác dụng của ephedrin, lúc bấy giờ quan điểm chưa thống nhất : có tác giả cho rằng do ephedrin có cấu trúc giống như adrenalin do đó ephedrin có công dụng trực tiếp trên những cơ quan như adrenalin, nhưng một số ít tác giả ( Gaddum và Kwiatkowski, 1938 ; Blaschko, 1952 ) lại cho rằng ephedrin có công dụng gián tiếp bằng cách bảo vệ chất adrenalin trong khung hình khỏi bị phá huỷ bởi men monoaminoxydaza, tuy nhiên giả thuyết của những tác giả này chưa được chứng tỏ vừa đủ bằng thực nghiệm do đó còn phải nghiên cứu và điều tra sâu hơn nữa .
Tác dụng gây ra mồ hôi. Trên lâm sàng ma hoàng gây ra mồ hôi rõ ràng nhưng công dụng này chưa được chứng tỏ và lý giải thích đáng bằng thực nghiệm. Còn cần nghiên cứu và điều tra nữa .
Ngoài ra ma hoàng và ephedrin còn có tính năng thông tiểu tiện, kích thích bài tiết nước giải, bài tiết dịch vị .
Tác dụng của ephedin, lại ngược lại với tính năng của ephedrin, Theo báo cáo giải trình của Trần Khắc Khôi ( 1935, Chinese M. physiol., 9 : 17-20 ) thì ephedin làm hạ huyết áp, tăng sự co bóp của tử cung chuột bạch, tăng nhu động ruột của thỏ, hơi kích thích hô hấp .
Tác dụng dược lý của rễ ma hoàng. Theo sự nghiên cứu và điều tra của những tác giả Nhật Bản ( Lưu Mễ Đạt Phu, Mộc Thôn Hùng Tứ Lang, Hoà hán dược dụng thực vật, 424, 1940 ), thì công dụng dược lý của rễ ma hoàng trọn vẹn ngược lại với công dụng của cành và thân ma hoàng nếu dùng cao lỏng rễ ma hoàng tiêm vào động vật hoang dã thì thấy huyết áp giảm xuống, mạch máu ngoại vi giãn ra, hô hấp tăng nhanh .
E. Công dụng và liều dùng
Ma hoàng được dùng trong cả đông y và tây y. Tây y đa phần dùng chất ephedrin chiết xuất từ ma hoàng, đông y chỉ dùng toàn cành phơi khô .
Đông y dùng ma hoàng làm thuốc ra mồ hôi, lợí tiểu tiện, chữa ho, trừ đờm, dùng trong bệnh ho lâu năm, viêm khí quản, hen suyễn, đau khớp xương. Tính chất của ma hoàng theo những tài liệu cổ như sau :
Vị cay đắng, tính ôn, vào 4 kinh tâm, phế, bằng quang và đại trường, không độc, có năng lực khai thấu lý, ra mồ hôi, lợi tiểu tiện, làm thuốc chữa lỵ long đờm, dùng chữa trúng phong, thương hàn, nhức đầu, chữa ho, phá tích tụ, chữa chứng hay ngủ, tiêu xích ban độc, nhưng không nên uống nhiều sợ người hư hao .
Phàm những người khí hư, tự ra mồ hôi ( mồ hôi trộm ), phổi nóng khó thở thì không dùng được .
Liều dùng hàng ngày : Ngày uống 5-10 g dưới hình thức thuốc sắc, thường phối hợp với nhiều vị thuốc khác .
Tây y dùng ephedrin dưới dạng muối clohydrat hay sunfat, dùng riêng hay phối hợp với aspirin, cafein, papaverin. Liều dùng hàng ngày là 0,05 đến 0,15 g để chữa hen ( khởi đầu dùng liều 0,02 g, tăng dần tới liều 0,12 và 0,15 g ). Có khi dùng ephedrin làm thuốc nhỏ mũi chữa sổ mũi ( dung dịch 3 % trong nước, mỗi lần nhỏ 1,2 giọt dung dịch này )
Cần quan tâm là trong đông y người ta phân biệt cành và rễ. Tác dụng cành đã ra mắt ở trên. Theo đông y rễ ma hoàng ( ma hoàng căn ) và đốt ma hoàng ( ma hoàng tiết ) có công dụng ngược lại, làm giảm mồ hôi, dùng trong những bệnh mồ hôi trộm, đẻ xong người yếu mồ hôi ra nhiều .
F. Đơn thuốc có ma hoàng dùng trong đông y
1. Chữa viêm khí quản, hen suyễn, cảm mạo :
12g,Quế chi12g,Bán hạ12g, Tế tân6g,Bạch thược12g,Can khương12g,Trích thảo12g, Ngũ vị6g. Cách dùng: Sắc nước, chia làm 3 lần uống trong ngày.Tiều thanh long thang (bài thuốc của Trương Trọng Cảnh): Ma hoàng12g,Quế chi12g,Bán hạ12g, Tế tân6g,Bạch thược12g,Can khương12g,Trích thảo12g, Ngũ vị6g. Cách dùng: Sắc nước, chia làm 3 lần uống trong ngày.
Ma hoàng thang : ma hoàng 8 g, quế chi 6 g, hạnh nhân 8 g, cam thảo 4 g, nước 600 ml, sắc còn 200 ml chia 3 lần uống trong ngày .
2. Đơn thuốc khác chữa hen suyễn, viêm phế quản mãn tính, lao :
Ma hoàng 5 g, tế tân 3 g, Bán hạ 2 g, Ngũ vị tử 1 g, nước 600 ml, sắc còn 200 ml, chia 3 lần uống trong ngày.
Để lại SỐ ĐIỆN THOẠI, chúng tôi sẽ gọi điện tư vấn riêng cho bạn
Họ tên Số điện thoại thông minh
Source: dolatrees.com
Category: Cây
